165 (4)

164 Natura uzależnienia

i z tego powodu leż mogą doznawać cierpień. Są lud/l# u których przymus pracy prowadzi do takiego samego fizy. t nego i społecznego wyniszczenia jak nałóg heroinowy. W wie lu oddziałach dla uzależnionych różne nie kontrolowane /a chowania, o których wspomniałem, traktuje się w taki sam sposób, jak uzależnienie od narkotyków czy alkoholu.

Uzyskanie jednomyślności na temat, czym jest „narkotyk^-, wcale nie jest łatwe. Farmakolog mógłby podać definicję sub stancji, która wprowadzona do żywego organizmu, zmieni > jedną lub kilka jego funkcji. Wielu ludzi nie rozumie, że isln ta przyjemności, jaką czerpią z picia alkoholu lub palenia t\ toniu, jest identyczna z przyjemnością związaną z przyjmo waniem narkotyku. O litrach herbaty i kawy spożywanych każdego dnia też można by wspomnieć w tym kontekście 200 lat temu kawę uważano w Anglii za substancję moeflo psychoaktywną.

Skonstruowano wiele definicji uzależnienia, i trzeba przy znać, że mają one pewne wspólne cechy. We wszystkich jest mowa o stale wzrastającym zaabsorbowaniu, które stopniowo staje na przeszkodzie realizowaniu normalnych priorytetów życia każdego człowieka, takich jak rodzina, praca, od poczynek. Mówi się o odczuwaniu konieczności zrobienia czegoś, czego przynajmniej częściowo wolelibyśmy nic ro bić. Codzienny tok zajęć zaczyna się skupiać na zapewnie niu sobie zapasu substancji uzależniającej, konsumpcja owej substancji zaczyna być mniej zależna od zewnętrznych sygnałów i rzadziej powstrzymywana przez niepokój o konsekwencje. Wraz z wykształcaniem się tolerancji na dany produkt wzrasta ilość substancji koniecznej do osiągnięcia pożądanego rezultatu. Poza wymienionymi cechami definicje uzależnienia bardzo często się różnią, nawet w sprawach wydawałoby się zasadniczych.

Aby uniknąć posługiwania się nieprecyzyjnymi pojęciami, pojawiła się ostatnio tendencja do koncentrowania się na dwóch niezależnych elementach fizycznego i psychologicznego uzależnienia. Pojęcia te są bardziej przydatne do badań naukowych i praktycznego leczenia.

O fizycznym uzależnieniu mówimy wtedy, gdy po wstrzymaniu podawania narkotyku pojawiają się typowe reakcje, zwane zespołem odstawienia. Zjawisko to jest charaktery-•IV /ne dla substancji, któro hamują lub osłabiają funkcje ni.i/gu. Należą do nich alkohol, środki uspokajające i nasen-i..' oraz opioidy. Na psychiczne uzależnienie składają się: my-lletue wyłącznie o zaspokojeniu narkotycznego głodu i jednoznaczna interpretacja sygnałów, które niekoniecznie muszą mieć związek z narkotykami.

Czy takie sformułowania można uznać za uściślenie? Chy-lu jednak trzeba przyjąć, że nie ma raz na zawsze ustanowionych prawd, a tylko mniej lub bardziej przekonujące teorii- Pewne jest natomiast, że myślenie o uzależnieniu I w kategoriach choroby jest nieporozumieniem (wg amerykań-, I tej klasyfikacji chorób psychicznych, stosowanej także w Pol-mo, uzależnienie np. od alkoholu jest chorobą - przyp. red.). Istotą tej teorii było przekonanie, że po okresie uzależnienia, .1 następnie abstynencji, ponowne sięgnięcie po narkotyk powoduje natychmiastowy powrót do nałogu. Tak jednak nie |est. Każdy lekarz zetknął się z alkoholikiem, który po wyle-. zeniu mógł pić przy okazji spotkań towarzyskich. Oczywi-ie, są to rzadkie przypadki. Natomiast wielokrotne popadanie w uzależnienie i wyzwalanie się z nałogowego używania opiatów jest raczej zasadą niż wyjątkiem. Badania środowiskowe na temat używania kokainy wykazują, że jej użytkownicy, którzy nigdy nie szukali pomocy medycznej (w związku 7. czym pozostawaliby poza zasięgiem statystyk, gdyby ich istnienia nie ujawniły badania terenowe), najczęściej najpierw zwiększają dawki, a następnie zmniejszają je, i to znacznie, do poziomu, który utrzymują stosunkowo długo.

Najbardziej wpływowe obecnie teorie dzieli się na trzy kategorie: biologiczną, psychologiczną i socjokulturową.

Modele biologiczne

Teorie biologiczne koncentrują się głównie na poznaniu różnych sposobów oddziaływania narkotyków na przewodzenie impulsów zarówno chemicznych, jak i elektrycznych w mózgu i układzie nerwowym, lub sposobów zaburzania równowagi czynności układu nerwowego.

Odkrycie w latach siedemdziesiątych endorfin (własnych opiatów mózgu) wyjaśniło, dlaczego narkotyki mogą kom-