175 (2)

Referendum

I. Pojęcia ogólne

168.    Referendum (głosowanie ludowe) jest to forma demokracji bezpośredniej, polegająca na wypowiadaniu się wyborców w głosowaniu na tematy dotyczące spraw całego państwa lub jego określonej części. Istotą referendum jest nadanie mu postaci głosowania, które przebiega w oparciu o podstawowe zasady prawa wyborczego (powszechność, równość, bezpośredniość i tajność) oraz sformułowanie alternatywy („tak” lub „nie”) bądź opcji, której wyborca daje preferencję w głosowaniu. W prawie konstytucyjnym rozróżnia się pojęcia: „referendum”, rozumiane jako głosowanie nad określonym problemem, i „plebiscyt”, rozumiane jako głosowanie nad wyrażeniem poparcia lub zaufania dla określonej osoby. Pojęcie „plebiscyt” jest także używane w prawie międzynarodowym, ale tam ma zupełnie inne znaczenie, bo odnosi się do glosowania ogółu mieszkańców danego terytorium nad jego przynależnością państwową (np. plebiscyty na Warmii i Mazurach po I wojnie światowej).

Referendum jest klasyczną formą demokracji bezpośredniej, często towarzyszy mu też inicjatywa ludowa, to jest uprawnienie określonej grupy obywateli do wiążącego zainicjowania referendum w określonej sprawie lub do wniesienia projektu ustawy do parlamentu, oraz weto ludowe, to jest uprawnienie określonej grupy obywateli do wiążącego zainicjowania referendum, którego przedmiotem jest sprzeciw wobec ustawy uchwalonej przez parlament.

169.    Współczesny kształt instytucji referendum wywodzi się z tradycji szwajcarskich instytucji demokracji bezpośredniej, klasycznej podstawy doktrynalnej dostarczyły zaś prace Jeana Jacques’a Rousseau.

Referendum znane jest obecnie konstytucjom i praktyce ustrojowej wielu krajów. Nie da się go przypisać wyłącznie jednej formie sprawowania rządów, znane jest zarówno systemom o charakterze prezydencjalnym (Francja V Republiki, niektóre »tany USA), jak i systemom parlamentarnym (Włochy, Hiszpania, Grecja, państwa skandynawskie, a także Wielka Brytania). Referendum jest powszechnie przyjęte w konstytucjach państw postkomunistycznych (m.in. Węgry, Bułgaria, Czechy, Słowacja, Rumunia, Estonia. Litwa, Rosja). Dopuszczenie referendum nie jest jednak uważane za conditio sine qua non dla współczesnych demokracji - nie występuje ono »l przykład w USA na szczeblu federalnym, a w RFN ograniczone jest tylko do kwe-MII podziału terytorialnego kraju.