14 (120)

Odmienny obraz ludzkiej podmiotowości nakreśli! inny psycholog o orientacji humanistycznej V. Franki. Człowiek, zdaniem tego autora.    «*

aamotranscendencji własnej osoby w świat wartości duchowych. Wkaidym twórczym akcie nadaje jako pewne wartość cząstką awej podmiotowość*, iwój własny, niepowtarzalny znak. Jego podmiotowość spełnia rę w działaniach konstruktywnych i twórczych- Istotę człowieka jest przekraczanie granic własnej organicznej natury, jest eksplozja podmiotowości. Nie wszyscy ludzie znajdują w sobie mity do samotranscendencji. Trzeba im wówczas pomóc w działaniach terapeutycznych, działaniach nakierowanych na wyzwalanie twórczych możliwości i autentyczności. Ludzie dążą do osiągnięcia szczęścia. Jest to naturalna potrzeba człowieka. Alo w tym dążeniu mylą cele i środki. Skupiają swoją energię na działaniach konsumpcyjnych, na powiększania swego prestiżu spoi ocznego, na powiększaniu zasobów materialnych. Psychologia humanistyczna chce nieść pomoc tym zagubionym osobom podsuwąjąc im nowe cele życia, propagując autentyczność w stosunkach międzyludzkich.

W koncepcjach podmiotowości powstałych na gruncio psychologii humanistyczną! podkreśla się wartość autentyczności, szczerości człowieka w jego kontaktach społecznych. Podmiotowość jest emanacją wartości, wyrazem dążności jodnostki do przekraczania swoich potencjalnych zdolności. Wreszcie podmiotowość to źródło najskrytszych dążeń człowieka, siedlisko jego rdzenia osobowości (J. Górniewicz 1096).

Problematyka podmiotowości była też przedmiotem licznych studiów socjologicznych. Tutaj sformułowano lulka stanowisk teoretycznych, w których akcentowano znaczenie struktur społecznych w przemianach społecznego świata. Problematykę podmiotowości podkreślano głównie w tych koncepcjach, które wskazywały na znaczenie działań ludzkich reaJizowsinych zespołowo w rzeczywistości. Przyczyniały się one do powstawania nowych struktur, nowych jakości. Natomiast w koncepcjach społecznych akcentujących deterministyczny wpływ struktur społecznych w rozwoju jednostkowym problematyka podmiotowości nie występowała, albo było traktowana marginalnie.

Wśród socjologicznych koncepcji podmiotowości znane jest zwłaszcza w Polsce stanowisko P. Sztompki. Autor podkreśla aktywny wpływ ludzkich, poszczególnych indywiduów na kształt struktury apotecznąj. Podmiotowość rozumiana jest jako zdolność do wywierania wpływu na struktury społeczne. W takim znaczeniu podmiotem jest jednostka odd»iełująca na grupę społeczną, w której funkcjonuj*'• Ale podmiotowość można też rozpatrywać od strony struktury społecznej. Wówczas mówi się o plastyczności, podatności tej struktury na zmiany. Podmiotowość społeczna to inacząj mówiąc podatność grupy na wpływ jednostek, to zdolność do reformowalności układu <P. Sztompka 1989).

W naukach społecznych zagadnienie podmiotowości rozpatruje Hf zatem w dwóch perspektywach wząjemnie się uzupełniających. Raz mówi się o pod-miotowosd jednostkowej. Człowiek ma świadomość swej odrębności od innych osób i świata natury, ma też świadomość własnego życia psychicznego, własnej intymnej natury głęboko skryty i niedostępnej innym ludziom. Zawiera swoisty rdzeń psychologiczny, nieredukowalny do innych stanów i struktur, rdzeń autonomiczny i niepowtarzalny. Dzięki niemu ma on poczucie tożsamości własnych działań, myśli i czynów, poczucie identyczności w różnorodności. Fenomenologicznie pierwotne *Ja” jest źródłem percepcji świata rzeczywistego i niekiedy samego siebie. Analizując własne „Ja” człowiek dodera do jądra podmiotowości i napotyka barierę autopercepcji. _Ja~ myśli o sobie samej. Źródło myśli staje się przedmiotem tych myśli. *

Perspektywę drugą w badaniach nad podmiotowością w naukach społecznych wyznacząją studia nad jednostką w społecznym tle. Jednostka żyje wśród innych i inni są punktem odniesienia dla jąj działań, weryfikacji myśli i przedmiotem pragnień. Naturą łudzkkj podmiotowości aą inne podmiotowości, w których ona aama się niejako przegląda. Uzyskujemy poczucie tożsamości poprzez odniesienie naszych działań do działań podejmowanych przez inno osoby. Podmiotowość kreuje się w interakcjach społecznych.

Interesującą koncepcję ludzkiej podmiotowości przedstawił J. Szczepański (1988, 1995). Autor wyroi a pogląd, że człowiek funkcjonuje naraz w dwóch rzeczywistośdach. Raz w świacie społecznym, świecie pełnym powiązań, układów personalnych, zależności służbowych, towarzyskich i rodzinnych. Społeczeństwo raczej wymusza na jodnostce określone formy zachowania niż samo poddąje się wpływom pojedynczych osób. Drugą rzeczywistość wyznacza żyde wewnętrzne człowieka, świat jogo myśli, uczuć, wyobraźni, jego najskrytsze intymne marzenia, Jego doświadczenia obce dla innych osób, wreszcie jego cierpienia egzystencjalne związano z twórczym niepokojem i cierpienia będące udziałem codziennego żyda Ton drugi wymiar związany jest z indywidualnoś-dą człowieka. Właśnie w tej rzeczywistości, która wyznacza granice indywidualności człowieka, Jest on podmiotem w ścisłym tego słowa znaczeniu. Tutaj obowiązuje inny porządek, inna chronologia wydarzeń, inny rytm funkcjonowania. Ten świat wownętrzny jest prawdziwie wolnym światem człowieka, tylko tu ma on pełny wpływ na zdarzenia. Koncepcja indywidualności ma Jodnak swoje ograniczenia. Dotyczą one rolacji podmiotowości ze światem zewnętrznym. Blokady komunikacji ze spoloczeństwem mogą prowadzić do zamykania się czlowioka tylko w rzeczywistości stworzonej przez jego wyobraźnię, a w efekcie do stanu chorobowego. Z kolei nadmierne otwarde na świat zewnętrzny może przyczynić się do redukowania jego intymności i zubożania podmiotowośd. Pytanie dotyczy zatem okroślenia granic otwierania się łub zamykania się czlowioka w jogu indywidualności.

37