20130324353

K5 Psychologii pa-nanis

nym naciskom selekcyjnym i ich ewolucja w toku rozwoju emocjonalnego może przebiegać różnymi drogami. Możliwa jest taka syruaga, że dane należące do tych trzech grup będą od siebie niezależne, albo też będą śdśle ze sobą związane. Dlatego człowiek przechodzi przez edukację emocjonalną, w wyniku której dowiaduje się o swoich uczuciach i pragnieniach. Uczy się potem, „[...] jak reagować na swoje uczucia i pragnienia w różnych kontekstach społecznych' (Buck, 1994, s. 99). Uczenie się spostrzegania własnych emocji, będące elementem edukacji emocjonalnej, różni się od uczenia się spostrzegania świata zewnętrznego.

Spostrzeganie emocji przebiega nieco inaczej u małego dziecka, a inaczej u człowieka dorosłego. U małego dziecka dominuje spostrzeganie - zarówno u siebie, jak i u innych - emocji pierwotnych, osoba dorosła zaś ma możliwość korzystania z całego spektrum emocji czy z całej złożonej palety własnych emocji. Chciałbym zwrócić uwagę na fakt, że zarówno emocje pierwotne, jak i wtórne mają odmienne mechanizmy powstawania, co oznacza, że inne korelaty procesu emocjonalnego stanowić będą podstawowe, a inne - pomocnicze źródło w procesie spostrzegania. Zbliżona koncepcja została zaproponowana przez Cadoppo i jego współpracowników (Cacioppo, Bemtson, Larsen, Poehlmann i Ito, 200S). Ponieważ ich praca dostępna jest w języku polskim, zachęcam Czytelników, by samodzielnie się z nią zapoznali.

Sygnalizowany tu podział na emocje pierwotne i wtórne nawiązuje do koncepcji Damasio (1999). Damasio za pierwotne uważa emocje stanowiące naturalną i z góry (preorganized, prewired) zorganizowaną odpowiedź na dobrze zdefiniowaną klasę bodźców; mają one charakter wrodzony i są uruchamiane automatycznie. Widok dużego, szybko zbliżającego się obiektu wywołuje pierwotnie emocję strachu, sprowadzającą się do kompleksu reakcji autonomicznych, ekspresyjnych (mięśniowych) i neurochemicznych. U dorosłego człowieka proces spostrzegania na tym poziomie nie ulega zakończeniu, gdyż jako następna faza (czy trafniej: kore-lat emocji) pojawia się uczucie w stosunku do obiektu, który wywołał emocję; jest to uświadomienie sobie związku między obiektem a stanem organizmu (ibidem, 1999, s. 132). Fakt uświadomienia sobie owego związku przez podmiot pełni istotne funkcje regulacyjne, między innymi dzięki mechanizmowi generaiizacji pozwala na przeniesienie tej wiedzy na inne, podobne obiekty, ponadto zwrotnie pozwała na oznakowanie pobudzenia fizjologicznego jako symptomu strachu.

W przypadku emocji wtórnych, jak twierdzi Damasio, proces ulega znacznej komplikacji ze względu na fakt, że bodźce emotogcnnc nie aktywizują bezpośrednio struktur podkorowych (głównie dała migdałowatego), ale powodują aktywizację odpowiednich struktur w korze mózgowej. Pobudzone struktury koty mózgowej generują wyobrażenia związane z sytuacją cmotogenną. Dopiero wyobrażenia - dzięki związkom nabytym w doświadczeniu indywidualnym (uczucia) - aktywizują struktury pod korowe Proces spostrzegania bodźców erooto-gcnnydi i uruchomienie procesu generowania wyobrażeń wymaga refleksji (niekoniecznie świadomej), odwcśank nę do doświadczenie, które nie jest już doświadczeniem gatunkowym, ale indywidualnym, i które w niewielkim stopniu może być przydatne do spostrzegania emocji u innych. Zauważmy, że powstanie stanu emocjonalnego obejmuje już więcej stadiów i angażuje większe obszary mózgu, a tyra samym wymaga od podmiotu większej wraź* iiwośd percepcyjnej w przypadku jego spostrzegania. Dzięki owym reprezentacjom wyobrażeniowym, które stanowią pierwszy etap generowania złożonego doznania emocjonalnego, jednostka może sama generować emocje wtórne, bez rzeczywistych kontekstów sytuacyjnych.

Wynika stąd, że emocje pierwotne mogą być spostrzegane głównie dzięki mechanizmom oferenta cji wstecznej”, to jest na podstawie rejestrowania zmian w organizmie, które pojawiły się w wyniku działania bodźca emotogennego. Natomiast w przypadku emocji wtórnych dochodzi dodatkowe źródło informacji - są nim wyobrażenia czy, szerzej, psychiczna reprezentacja emocji, za pomocą których jednostka aktywizuje struktury podkorowe. Wyobrażenia te tą dostępne introspekcyjnie, a ich oddziaływanie na struktury podkorowe następuje w sposób automatyczny i nieświadomy. W tym miejscu igi-dzam się z Rossim (1995), że „daleko nam jeszcze do rozumienia złożonych mechanizmów, które pozwalają przenosić informację z poziomu semantycznego [wyobrażenie-T.M. ]na somatyczny* (i. 38).

W przypadku emocji wtórnych nie zawsze treść emocji doświadczana na poziomie świadomym odpowiada zmianom fizjologicznym charakterystycznym dla tej emocji. Wprowadzone przez nas rozróżnienie świndome/nieświadome spostrzeganie czy rozpoznawanie wiąże się z licznymi zaburzeniami procesów emocjonalnych będących efektem traumatycznych wydarzeń; To złożone zagadnienie stało się przedmiotem naszej analizy w odrębnym artykule (Ścigała I Matuszewski, 1999).

Przedstawione tu uwagi sugerują, że spostrzeganie własnych stanów wewnętrznych można wyjaśniać, odwołując się do istniejących teorii spostrzegania. Proces uczenia się spostrzegania emocji pozwala na wykształcenie reprezentacji psychicznych, które są wykorzystywane przy interpretacji złożonych bodźców emocjonalnych. Chodu tu przede wszystkim o spostrzeganie emocji wtórnych. Własne doświadczenie zarejestrowane w pamięci emocjonalnej nie zawsze jest świadomie dostępne, ale modyfikuje ono interpretację nowych informacji. Natomiast w przypadku spostrzegania emocji pierwotnych uruchamiane są mechanizmy opisywane przez koncepcję percepcji bezpośrednią). Ludzie poszukują niezmienników pertepcyjnych, a także wyodrębniają pewne cechy krytyczne, pozwalające szybko rozpoznać daną emocję i podjąć odpowiednie działanie.

Wiedza dotycząca spoetr ugania własnych emocji rozwUa się bardzo szybko i zapewne w tej dziedzinie będziemy świadkami wielu odkryć. Coraz częściej też psychologowie zaczynają zdawać sobie sprawę z tego, że analiza spostrzegania własnych emocji nie może abstrahować od danych neurobio-logicznych (LeDoint, 2000). Dlatego też za kilka lat będziemy musieli na nowo przeanalizować proble my, które wydawały się już dawno rozwiązane.

PYTANIA KONTROLNE

) Co różni bodźce dystalne od proksymalnyth?

_ ► W procesie spostrzegania dochodzi do konfrontacji dwojakiego rodzaju danych. OJaSóe dane chodzi?

►    Na czym polega gotowość i obronność percepcyjna?

►    Jakiego rodzaju kody wykorzystywano w eksperymentach Posnera i jego współpracowników?

►    Jakie elementy wchodzą w skład cyklu percepcyjnego Neissera?

►    Czym są niezmienniki percepcyjne iw jakiej koncepcji spostrzegania wykorzystywane jest to pojecie?

►    Jakie znaczenie w wyjaśnianiu relacji między ważeniami i spostrzeżeniami mają zasady Werthei-mera?

) Dlaczego zasada figury i tła jest traktowana jako dowód przemawiający na mecz jednej z klasycznych teorii spostrzegania?