page0151

POLEMIKA PRZECIW BAEWOCHWALSTWl 145

ugania, ciągle przechodzą, ani ich posiąść na zawsze nie może, pyta zaniepokojona: gdzież szczęście trwale, skoro rzeczy doczesne dać go nie mogą⁵

Przypominać znikomość świata ludziom bogatym i zmysłowym, jakimi byli Grecy Azyi Mniejszej, ogromna to zasługa, tłumacząca po części wielki szacunek Ojców Kościoła dla mędrca z Efezu. Że niechrześciańscy filozofowie, zwłaszcza Stoicy z nim sympatyzowali, nie w tern dziwnego, bo ideał zimnego dla siebie doskonałego, ludzi nie kochającego samoluba, dogadzał ich dumie, a był wygodnym i bezpiecznym, odkąd samowola Cezarów przecięła wszelkie działanie polityczne i społeczne; także fizyka Heraklita była wielce pożądaną jawnym lub ukrytym wyznawcom panteizmu. Ale chrze ścianie, choć nie mogli potrzebować ani etyki ani fizyki Heraklita, mimo to często cytują go dla niezwykłego nastroju moralnego, dla poglądu głębokiego na świat, pokrewnego chrzesciańskiemu, bo on także pojmuje świat ze strony poważnój, nie widząc w nim przedmiotu ciekawych badań, lecz problem głęboki, obchodzący naszą wolę, od którego rozwiązania zależy nasze szczęście lub nieszczęście. Nadto chrześcianie, którzy na ziemi pielgrzymują a mają ojczyznę w niebie, chętnie korzystali z autora, u którego myśl zni komości rzeczy doczesnych ciągle wraca, otwarcie i dobitnie wyrażona. Także uwagi jego o bałwochwalstwie, nadawały się do cytat, bo świadczą o niezwykłćj dojrzałości umysłu 1 wielkim ponad spółczesnych postępie. Polemizował przeciw bezwstydnym orgiom Bachusa, które niestety nie dały sie stłumić filozoficzną argumentacyą, a kilka wieków późnićj, tak rozwielmożniły sie na zachodzie, że potrzeba było krwawćj represyi senatu rzymskiego, aby powstrzymać szerząca się zgniliznę. Orgie te miały niegdyś główną siedzibę w Efezie. Gniewał się i oburzał wielce na mate-ryalizm bałwochwalstwa, mówiąc, że modlić się do posągów, jestto to samo, co gadać do domu, nie dbając o jego mieszkańców; myśl głęboka i na czasie, bo Efez był 1 pozostanie długo jeszcze jedną ze stolic pogańskiego zabobonu. Do stawnćj świątyni Artemidy niezliczone tłumy pielgrzymowały, aby składać bogate daniny. Jeszcze 550 lat po Heraklicie kult ten taki był potężny, że demon-stracya uliczna przeciw chrześcianom, przy którćj o mało nie zginął św. Paweł, odbyła się przy tysiącznym okrzyku: »wielka jest

http://rcin.org.pl

10