22

92

|z’] dźwięczna, ustna, szczelinowa, przedmojęzykowo-zębowa. zmiękczona

(Z ] dźwięczna, ustna, szczelinowa, środkowojęzykowa. miękka

[z] dźwięczna, ustna, szczelinowa, przedmojęzykowo-dziąsłowa, twarda

[z'\ dźwięczna, ustna, szczelinowa, przedmojęzykowo-dziąsłowa, zmiękczona 2.6. Głoski (IMiMul. [u]

Głoski [jj i |ij.1 oraz ich odpowiedniki nosowe (istnienie (u) jest problematyczne - por. rozdział 2.3.2 5 I ) nic dają się ująć w sztywne rygory klasyfikacyjne Dlatego wymagają odrębnej charakterystyki

Klasyfikowane są różnorodnie, h także różnorodnie nazywane. Zalicza się je do samogłosek niesylabicznych. określa się «ako pólsamogłoski lub półspółgłoski (jako takie opisuje (jj i [yj M.Dłuska -zob 1986. s l 12-116) czy też traktuje po prostu jako samogłoski, umieszczając jednak w klasyfikacji wśród spółgłosek

Spróbujmy sklasyfikować głoski (il i (u) według przedstawionych uprzednio kryteriów (zob. rozdział 2.3.).

Zacznijmy od kryterium funkcyjnego. Według W. Doroszewskiego krytcimm wyro/niania spółgłosek spośród wszystkich głosek jest możliwość ich występowania w połączeniu z przynajmniej jedną samogłoską (por. 1963,s.22). laką łączdiwość wykazują głoski (il.( u) np.: [jaj. (iej.

[nudny], |ycp]. oraz ich postacie unosowione - [|J. |u|, dlatego według kryterium funkcyjnego omawiane głoski są spółgłoskami

Pod względem artykulacyjnym głoska [ i | spokrewniona jest zarów-ao ? samogłoskami, jak i ze spółgłoskami Spółgłoskowy charakter joty ujawnia się. kiedy wyrazy <rozmaity> czy < mozaika > wymawiamy [rozmaj ityj, [mozajika] - język polski „broni się” przed grupami dwusa-mogłoskowymi.

Jeżeli [ji] pojawi się przed samogłoską, ta może ulegać prejotacji. np w języku ogólnopolskim (niepoprawnie): ||igua] <igła>, [ iiiona) <Ilona> lub w gwarach: [j^adam) <Adam>. [^crka| <I;wka>.

Głoska [yj występuje zarówno w wyrazach obcych, np [cyropa], (auto), jak i w wyrazach rodzimych - w miejscu dawnego |łl. np. [yapa] <lapa> [myya] <myła>. W wymowie niektórych osób |l| zostaje zachowane (por. rozdział 9.). W gwarach i często we współczesnym języku polskim pojawia się ponadto w dyftongu [oyj. np [idoy] <idą>, [drogoy] <drogą>. Może tez powodować labializację (wymowę wargową) innych samogłosek, np (niepoprawne w języku ogólnopolskim) [yokno| <okno>, [uojćcc] <ojcicc>. Efektem unikania labializacji jest wymowa hiperpoprawna typu [ok’cć] zamiast (yok'eć).

Jeżeli chodzi o kryterium akustyczne, to badania dowodzą, że głoska li) mn pewną (nikłą) wartość szmerową (por. Dłuska 1983, s. 114), stąd należałoby zaliczyć ją do dźwięków mieszanych. Inne z omawianych głosek