275

0    wychowanie dzieci, słuszność rozsądnego pielęgnowania ich zdrowia

1    odpowiedniego zatrudniania, lecz niesposób zgodzić się na taki rygoryzm w kierowaniu i wyrabianiu karności wśród dzieci, który miałby prowadzić aż do stosowania karceru i kary cielesnej.

Ponadto pedagogika Herbarta stawiała wiele spraw zgoła fałszywie i opierała się na nienaukowym pojmowaniu etyki i psychologii.

Słusznie widział on w psychologii naukę pomocniczą i niezbędną dla uzasadnienia środków oddziaływania wychowawczego, lecz jego psychologia była teorią metafizyczną i metafizycznie wyjaśniającą mechanizm naszego życia psychicznego.

Niesłuszne było przyjęcie etyki jako nauki wskazującej cele pedagogice. Gdyby etyka wskazywała cel pedagogice, jak chce Herbart, pedagogika bez etyki nie mogłaby powstać. Cele wychowania, jak wszelkie wartości, nie są wytworem myślenia teoretycznego, są funkcją potrzeb, dążeń, interesów ludzi. Etyka pragnie z sądów o wartościach moralnych stworzyć system pozbawiony sprzeczności i system ten uzasadnić. Pedagogika usiłuje m. in. odpowiedzieć na pytanie, jak pewien system wartości (moralnych, poznawczych, estetycznych i in.) można zrealizować w charakterach jednostek i społeczeństw, czyli pedagogika może zawdzięczać etyce nie wskazanie celów (cele te dyktuje konkretne życie), lecz raczej ich krytykę w zakresie wartości moralnych, pomoc w ich uporządkowaniu i racjonalnym uzasadnieniu'.

Etykę swoją pojmuje Herbart — podobnie jak psychologię — metafizycznie. Idee moralne, z których wywodzi cel wychowania, uważa za odwieczne, niezmienne i absolutne, a kiedy zaczyna interpretować bliżej te idee, okazuje się, że ich przeznaczenie i sens społeczny są dość ograniczone. Herbart występuje jako zwolennik absolutnej pruskiej monarchii i wyraziciel konserwatyzmu pruskiej arystokracji. Idea. prawa.-na przykład, to dla Herbarta poszanowanie istniejących praw publicznych i prywatnych, których uosobieniem jest państwo, a idea obowiązku, to spełnianie swoich obowiązków wobec tego państwa. Nic dziwnego, że i teoria Herbarta była wygodna dla panującego reżimu i dla arystokracji pruskiej. Usprawiedliwiała hierarchię społeczną, współżycie społeczne . opierała przede wszystkim na współżyciu „moralnym” jednostki z jednostką (propagowała głównie indywidualistyczny cel wychowania), którego podstawą była osobista łaskawość wyższego w stosunku do niższego. Na szczycie tej hierarchii stała osobista łaskawość monarchy.

Pedagogika Herbarta z jednej strony na skutek swojego charakteru polityczno-społecznego, a z drpgiej — dzięki pogłębionej problematyce dydaktycznej oraz dlatego, że Herbart sam był zwolennikiem wykształcenia klasycznego i propagował je (jakkolwiek doceniał wielostronność

¹ Por. B. Nawroczyński Zasady nauczania. Wyd. III. Lwów—Warszawa [b. r.J. Książnica-Atlas, s. 23.

18* 275