351 (2)

Wezwania maryjne kościołów w Polsce - rozpoznanie

md, Śnieżnej. Lokalizującą przy dawkę mają wezwania, które nawiązują do wizerunków NMP cieszących się powszechnym lub lokalnym kultem w kościołach pielgrzymkowych: NMP Ostrobramska z Wilna w miejscowości Kiena, NMP Sokolska z Sokala w Jodłówce, NMP Dzikowska z Dzikowa w Trzęsówce¹⁴. Z postawy wiernych upatrujących w Matce Bożej orędowniczkę wynikły wezwania: Opieki NMP, NMP Łaskawej, NMP Pocieszenia, NMP Pokoju. Wszystkie one wyrastają z ówczesnej myśli teologicznej kościoła, są przejawem charakterystycznej dla epoki poreformacyjnej pobożności religijnej. Wezwania w rodzaju NMP z Porcjunkuli czy NMP z Góry Karmel sygnalizują związek badanego nazewnictwa kościelnego w Polsce z powszechnym kościołem katolickim w Europie.

Widoczna w badanej epoce tendencja do powiększania liczby wezwań o nowe tajemnice maryjne lub jej atrybuty prowadziła także do sztucznego wzrostu tytułów poprzez tworzenie dubletów z różnych samodzielnych jednostek, por. Narodzenie i Zwiastowanie NMP, Wniebowstąpienie i Narodzenie NMP, do pojawienia się nazw obocznych wyrastających z tego samego źródła, np. NMP Szkaplerzna - NMP z Góry Karmel, NMP Anielska = NMP z Porcjunkuli. Niekiedy spotykamy się z wariantyzacją opartą na oboczności przydawki ogólnej i uszczegółowionej: NMP Bolesna U NMP Siedmiu Boleści, NMP Anielska II NMP Królowa Aniołów. Zdarza się, jak w wypadku wezwania Imię NMP, że mamy do czynienia z członem jej podstawy właściwie pustym semantycznie.

W analizach wezwań kościołów zwraca się uwagę na ich zróżnicowanie zależne od typu nazywanych obiektów, tj. kościołów parafialnych, filialnych, kaplic i świątyń zakonnych. Szczególnie istotne jest tutaj wyróżnienie wezwań klasztornych obiektów sakralnych, wśród których - jak pokazuje to studium Karolewicz poświęcone wezwaniom męskich klasztorów w Polsce u schyłku I Rzeczypospolitej z roku 1772*⁵, jak i późniejsza wspomniana tu monografia Litaka, uwzględniająca wezwania wszystkich punktów sakralnych w tym samym czasie, z osobno omówionymi partrociniami klasztornymi - tytuły maryjne występują częściej niż u obiektów nieklasztomych, stanowiąc według obliczeń Karolewicz 30% całej nomenklatury zakonnej męskiej¹⁶, a 26% męskich i 28% żeńskich według Litaka¹⁷, przy 17% wszystkich wezwań maryjnych kościołów parafialnych, filialnych¹⁸ i kaplic. Świadczy to o ważnej roli zakonów w propagowaniu kultu religijnego Maryi. Ze wspomnianych studiów można się dowiedzieć dokładniej o zasługach 29 różnych zakonów męskich oraz 19 żeńskich, które zaistniały do XVIII wieku, w kształtowaniu odpowiedniego szczegółowego nazewnictwa maryjnego.

Stan ten wyrasta z tradycji sięgającej w wypadku niektórych zakonów czasów średniowiecza. Jak pisze Szymański, opierając się na wcześniejszych badaniach (Jana Wojnowskie-go): „Rozwój czci Matki Bożej na naszych ziemiach opisuje się (...) jako proces nakładania się na siebie specjalnych cyklów kultowych w związku z przybywaniem coraz to nowych zakonów, przynoszących ze sobą aktualne w ich kręgu dogmaty, przywileje i nabożeństwa ma-

¹⁴    Tego rodzaju przydawki wyróżniające łączono dawniej z wezwaniami kolegiat: Śiiifęla Mana Kielecka. Ait-nelowska, Łęczyńska. Sandomierska, Wiślicka (Patykiewicz, op. cli., s. 564).

¹⁵    O. Karolewicz, Wezwania kościołów klasztornych. W: Zakony męskie w Polsce w 1772 roku, pod red I Bieńkowskiego, J. Kłoczowskiego. Z. Sulowskiego. L I, Lublin 1972 , s. 91-113.

¹⁶    Ibidem, t. 108-109.

¹⁷    S Lilak. op. cii., i. 110. Różnica co do tkali wezwań maryjnych, wyższa u Cl. Karolewicz. bierze się stąd. ze u tej autorki uwzględniony został również zakon greckokatolicki bazylianów, gdzie wezwania maryjne 38% ogolu pairociniów zakonnych - były szczególnie preferowane (Wezwania kościołów .. ty» cii. s 109).

^u Ibidem, s. 108.