353 (2)

T jag ił., .    Wezwania maiyjnc kościołów w Polsce - rozpoznanie_

roku aż po rozbiory w przeważającym stopniu greckokatolickiego. Szczegółowe badania Witolda Kołbuka nad wezwaniami świątyń tych obrządków u schyłku I Rzeczypospolitej (a więc z okresu analogicznego do tego, którego dotyczy rozprawa Litaka o kościele łacińskim) pokazują tam udział aż 32% patrocinów maryjnych w skali wszystkich wezwań²⁴, co koresponduje z podwyższonym stanem maryjnych tytułów kresowych kościołów katolickich polskich.

Poza zmianami ilościowymi w polskim nazewnictwie kościelnym na Kresach, spowodowanymi oddziaływaniem na niego cerkwi, można się dopatrzyć w nim również wschodnich interferencji jakościowych. Wpływem cerkiewnym mianowicie należy zapewne tłumaczyć obecność wezwania Opieki Matki Boskiej najpierw tylko na Wileńszczyźnie²⁵, któremu odpowiada ruska Pokrowa, znajdująca swoisty wykładnik ikonograficzny w kościele wschodnim: Matki Boskiej z welonem opiekuńczo rozpostartym nad modlącymi się²⁶. Tego rodzaju wezwanie znajdzie później odpowiednik w często wykorzystywanym tytule MB Nieustającej Pomocy. Ruskim wsparciem można także tłumaczyć wezwania kresowych kościołów katolickich Zaśnięcia NMP,\ akcentujące ten właśnie moment odejścia Matki Bożej - przy preferowaniu Wniebowzięcia w kościele zachodnim.

W związku z kwestią oddziaływania cerkwi na kościół katolicki otwiera się problem odwrotnego kierunku wpływów, zasługujący na odrębne potraktowanie. Związki genetyczne oraz odrębności nazewnictwa kościelnego w Polsce są tematem badawczym na przyszłość łatwiejszym do zrealizowania, jeśli chodzi o kontakt z zachodnią i środkową Europą, ze względu na bogatą literaturę patrocinicznąz nią związaną²⁷. Kościół wschodni dopiero czeka na takie dokładne studia.

Zarysowana dotychczas problematyka wezwań maryjnych pokazuje stan historyczny zamknięty cezurą 2. połowy XVIII wieku, czyli schyłku I Rzeczypospolitej. Perspektywę badawczą należy także odwrócić: zapytać o stan nazewnictwa kościelnego w tym interesującej nas tytulatury maryjnej w Polsce porozbiorowej. Dysponujemy szkicowym opracowaniem G. Karolewicz katolickiego nazewnictwa kościelnego w granicach dawnej Rzeczypospolitej na podstawie schematyzmów z początku XX wieku (1914 roku)²⁸. Pytając o wezwania maryjne, z opracowania tego dowiadujemy się o istnieniu wówczas takich 1426 wezwań w stosunku do ogólnej liczby 6755 wszystkich patrociniów, dla których dało się autorce zebrać dane (brak dla 144 kościołów). Stanowi to ponad 21% patrociniów maryjnych, czyli o kilka punktów więcej niż to było w XVIII wieku (17%). Badana tu tytulatura maryjna wyraża się 33 ich rodzajami wobec 239 wszystkich odnotowanych odmian wezwań. Oto tytuły Maryi uporządkowane według listy rankingowej:

Wniebowzięcie NMP    427    Niepokalane Serce NMP    9

Narodzenie NMP    227    Oczyszczenie NMP    6

Niepokalane Poczęcie NMP    180    MB Częstochowska    2

²⁴    W. Kolbuk, op. ci/,, s. 59.

²⁵    S. Lilak, op, cli., s. 558.

²⁴ K. Onascii, A. Schnicper, Ikony. Fakty l legend}'. Warszawa 2002. a. 176-177; A.Witkowska OSI). Tnutus ec-cienias. Wezwania współczesnych kościołów katedralnych w Polsce, Warszawa 1999. s. 112-115, gdzie test także mowa o rozwoju idei opiokuństwa Maryi w chrześcijaństwie zachodnim.

²⁷    Por. ostatnio stan badań patrocinicznych za granica i w Polsce w:, A. Witkowska OSU. ap at. s 12-16.

²⁸    O. Karolewie/., Z badań nad wezwaniami kościołów, „Roczniki Humanistyczne" XXII, 1974, z. -. s. 218-231.