355 (2)

355

Wezwania maryjne kościołów w Polsce - rozpoznańic

Generalnie daje się zauważyć jeszcze jedna cecha dotycząca struktury językowej badanych wezwań. Oprócz zachowanego w starych formach najczęściej używanych patrociniów członu podstawowego Najświętsza Mana Panna pojawiają się wyrażenia Matka Boża lub Matka Boska. W wezwaniach rzadziej używanych dochodzi czasem do wymiany: NMP Bolesna > MB Bolesna, NMP Łaskawa > MB Łaskawa, NMP Zwycięska > MB Zwycięska. Nowe patrocinia przyjmują człon Matka Boska lub Matka Boża: MB Częstochowska, MB Dobrej Rady, MB z Lourdes. Ma to związek z ogólnym nazewnictwem maryjnym, w którym, jak to wynika z badań M. Kucały przedstawionych w artykule Od Bogurodzicy do Madonny⁰, obecne już w średniowieczu nazwania Matka Boża lub Matka Boska zyskują popularność później i są najczęściej dziś używanymi mianami. Stan nazewnictwa kościelnego tendencję tę potwierdza. Nie osiągnęły statusu nazewniczego znane od średniowiecza określenia: sancta (beata) Maria - święta (błogosławiona) Maria, sancta (beata) Virgo - święta (błogosławiona) Dziewica, Dei Genitrix - Boża Rodzicielka, Mater Domini - Matka Pana, odnoszone w dawnych dokumentach do świątyń i klasztorów wymiennie³¹. Jedno z tych wyrażeń: Sancta Maria (= Święta Maria), znalazło tylko pośrednie odbicie w nazwie miejscowości Świętomarz > Swiętomarza² (w Kieleckiem), odzwierciedlającej stary regularny proces zamiany grupy rj na rz, jednak zaniechany wobec tego szczególnego imienia na rzecz jego formy Maryja. Nie znalazła odbicia w patrocinii znana z najstarszej naszej pieśni maryjnej Bogurodzica czy późniejsza Bogarodzica, jak też najnowsza Madonna. Brak w naszym kościelnym nazewnictwie maryjnym akcentów intymistycznych, jakie występują w wezwaniach słynnych katedr i innych świątyń na zachodzie Europy, w rodzaju francuskiego tytułu Notre Damę *Nasza Pani, m.in. w: Senlis, Noyon, Laon, Paryżu, Chartres, Reims, Amiens, Coutan-ces, Bayeux, Rouen, Strasburga (Francja), Brukseli (Belgia), Lozannie (Szwajcaria), niemieckiego Liebjrauenłdrche - * Kochanej Pani - w Halle (Niemcy) czy flamandzkiego Onze Lieve Vrouwkerk— * Nasza Kochana Pani - w Antwerpii, Brugii (Belgia) lub w Bredzie (Holandia).

Możliwość wymiany już istniejących wezwań z tradycyjną podstawą NMP na nowe Matka Boża lub Matka Boska i oboczność w tych ostatnich wezwaniach przy dawek Boża II Boska świadczy o małej stabilności patrociniów, co należy tłumaczyć społecznie ograniczonym zakresem ich używalności. Zajmująca się szczegółowo wezwaniami katedr polskich Aleksandra Witkowska, pisząc na temat funkcj onowania patrociniów, stwierdziła: „Z czasem titulus eccla-siae, zapisany w biskupim dokumencie erekcyjnym lub konsekracyjnym kościoła, przestał odgrywać większą rolę w płaszczyźnie prawnej i społecznej. Pamięć o nim ograniczona została do obchodu patronalnego święta i związanego z nim odpustu. Przetrwał w sztuce sakralnej kościoła, mniej lub bardziej obecny w wystroju jego wnętrza i ozdobie fasady. Istniejące dziś patrocinia poza nowymi, współczesnymi, stanowią na ogół już tylko relikt preferencji kultowych leżących niegdyś u podstaw ich wyboru”³ . Wyraźnym przykładem kancelaryjnego charakteru wezwania może być patrocinium Notre Damę de France.

Na materiale z 1. połowy XX stulecia kończą się podejmowane dotychczas w różnym stopniu penetracji studia dotyczące patrocinii, w tym maryjnej, w skali ogólnopolskiej. Na-

³⁰    M. Kucała, Od Bogurodzicy do Madonny. Nazywanie Maiki Boskiej w historii polszczyzny. \v: Polszczyzna dawna i współczesna, Kraków 2000, s. 183-190.

³¹    Cz. Deptuła, op. cli., s. 406.

³²    W. Taszycki, Pierwiastek chrześcijański w polskich nazwach miejscowych, w: Hospruwy i studiu potonuiycz-ne, t I: Onomastyka, Wrocław 1958, s. 276.

³³    A. Witkowska OS U, op. cli., s. 54.