396

(2)    Derywaty paradygmatyczne rodzaju żeńskiego (-a)

Są mniej liczne - ponad 200; około 25% stanowią wyrazy motywowane tylko synchronicznie (np. obce: analiza, debata, intryga, krytyka, tortura, rodzime: trwoga *- trwożyć się, walka <— walczyć). Derywaty motywowane przez rodzime czasowniki prefiksalne tworzą rozbudowane serie współrdzenne (np. obudowa, rozbudowa, przebudowa, dobudowa, zabudowa', wystawa, dostawa, odstawa) i w tym zakresie formant jest produktywny. W zasadzie jednak obserwuje się ograniczenie jego produktywności w stosunku do XIX w.; uzupełnia on istniejące serie oraz występuje w nielicznych derywatach nowych. Derywaty na -a odznaczają się silną nieregulamością semantyczną: nawiązują tylko do niektórych znaczeń podstawowych (np. wystawa), obsługują oba aspekty (np. Dokonano przeprawy i Przeprawa trwa), mają znaczenie wtórne, np. reklama, obsługa.

(3)    Derywaty z formantem -acja

Ten typ jest bardzo produktywny w zakresie NA motywowanych przez czasowniki obce na -ować, np. denuncjować —> denuncjacja, rekomendować —> rekomendacja, segregować -* segregacja, symulować -> symulacja, prezentować -* prezentacja. Jedynie w dwóch wypadkach (pielęgnacja i żart. krępacja) podstawami są czasowniki rodzime. Formant -acja nie derywuje także formacji od podstaw obcych z rodzimymi prefiksami, np. niemożliwe od zadominować -* zadominacja, od przesegregować -* 'przesegregacja. Przy czasownikach na -izować i -fiksować typ jest tworzony regularnie, np. popularyzacja, elektryfikacja (nieliczne wyjątki stanowią czasowniki histeryzować, solidaryzować się, terroryzować, które nie tworzą formacji na -acja, ale mają NA innego typu, por. terroryzować —> terror).

Użycie formantu -acja przy obcych podstawach jest ograniczone przez występowanie w tej funkcji innych obcych formantów (przy czym brak w polszczyźnie reguł określających ich użycie), np. -sja (anektować -> aneksja, ale afektować (się) -> afektacja', transmitować -* transmisja, ale kompromitować -r kompromitacja), -zja (rewidować —> rewizja, ale rekomendować —> rekomendacja), -cja, -encja (interweniować —> interwencja, ingerować -* ingerencja, ale deglomerować -* deglomeracja).

Derywaty z formantem -acja są dwuaspektowe, jeśli podstawa ma oba aspekty lub parę dk / ndk (np. demilitaryzacja ‘demilitaryzowanie’ i ‘zde-militaryzowanie’), najczęściej zachowują właściwości konotacyjne podstawy (dekoracja wnętrza, instalacja urządzeń), ale mogą je także tracić (prowokacja, denuncjacja).

W derywatach z formantem -acja, występujących zawsze obocznie do NA tworzonych regularnie na -anie, -enie, -cle, pojawiają się liczne wtórne znaczenia, np. wytworu, subiektu, narzędzia (administracja, delegacja, dekoracja, izolacja ‘to, czym śię izoluje’ i inne).

(4)    Derywaty z formantem -ka

Formacje te należą w większości do słownictwa nacechowanego potocznością (przesiadka, przepierka, odsiadka, wysiadka, powtórka, przegryzka, wyżerka) bądź środowiskowością, np. zwózka, zwalka, ścinka leśn., odzierka górn.,

396