IMGu31 (3)

OKST)' i win ww

Przeważa północna orientacja pochówków wiązana z Roksolanami, mniej liczne są pochówki o orientacji południowej, przypisywane Jazygom. Ostateczne ukształto. wanie $8 ugrupowań sarmackich na obszarach nadczarnomorskich nastąpiło w 1 wieku AC, po nasunięciu się tam najpierw nadkaspijskich Aorsów, a później -koniec tego stulecia - s | Inego ugrupowania Alanów. Wówczas też ukształtował się ostatecznie fenomen wschodnioeuropejskiej kultury Sarmatów.

W dentu hoczouników - społeczności wczesnej epoki żelaza w strefie leśnej wschodniej Europy

Wielkie znaczenie polityczne koczowników ze strefy stepowej, jak i ogromny rozkwit ich kultury przysłaniają dokonania cywilizacyjne społeczności żyjących na północnym obrzeżeniu obszarów zdominowanych przez Scytów i Sauromatów, tj. wstre-scoec—esc strefy leśnej    fie leśnej wschodniej Europy. Egzystujące tam plemiona zapoznały się z technologia

obróbki żelaza właśnie za pośrednictwem strefy stepowej i ukształtowały własny model kulturowy, zabarwiony elementem fascynacji światem stepowców. Natężenie wply. wów stepowych było różne, uzależnione przede wszystkim od stopnia zainteresowania środowisk stepowych północnymi sąsiadami i dogodnością szlaków kontaktowych, limitującą wzajemne kontakty. Generalnie jednak strefa kultur leśnych, wykazujących zresztą adaptację technologii obróbki żelaza, w I tysiącleciu BC nie była zbyt rozległa, a społeczności z głębi tych obszarów tkwiły nadal w strukturach kulturowych epoki brązu, a nawet (na północy) - epoki kamienia.

Najsilniejsze powiązania z obszarami stepowymi wykazuje kultura ananińska, roz-1 wijająca się od IX do przełomu IH i II wieku BC na podłożu kultury nadkazańskiej, w dorzeczu środkowej Wołgi, Kamy, Wiatki i rzeki Biełaja w strefie przyuralskiej. Rejon międzyrzecza Wołgi i Kamy znajdował się zawsze pod silną presją koczowników, jako dogodna nisza w postaci daleko wysuniętej ku północy odnogi obszarów stepowych i leśnostepowych. Wyrazem tego było liczne występowanie w zespołach kultury' anamńskiej elementów nowoczerkaskich (zwłaszcza uzbrojenia), datowanych na ______ IX-VIII wiek BC, a później scytyjskich, poczynając od datowanych na VII wiek BC znalezisk typu kelermeskiego. Obserwuje się tam obecność m.in. tak specyficznych dla i E|| i zoomorficznym świata koczowniczego zjawisk, jak antropomorficzne stele nagrobne z przedstawię-//er i KSMpii H mcm wojownika w pełnym rynsztunku bojowym (np. Novomordovskoje).

Społeczności kultury ananińskiej preferowały jed-1

—..... nak osiadły tryb życia, czego wyrazem są wielkie, szkie- I

letowe cmentarzyska (np. Achmylovo liczące ponad 1000 grobów), oraz usytuowane najczęściej na nadrzecznych cyplach osiedla obronne zabudowane półziemian- I kami. W gospodarce podstawowe znaczenie posiadała 1 hodowla, a wśród zwierząt obok zajmującego pierwsze miejsce konia, niepoślednią rolę odgrywało też bydło, I drobne przeżuwacze i świnie. Z czasem (zwłaszcza od I V wieku BC) wzrosła rola rolnictwa i upraw zbożowych. I Silnie rozwinięta metalurgia brązowa (bazująca na I /.łozach uralskich) jak i żelazna, nawiązywały stylistycznie do wzorc uw stepowych, zachowując jednak koloryt I lo|BteCharakterystyczna była domina* j.» standardów I stepowych tak w uzbrojeniu (sztylety,»/«kany, groty I os/czepów, gumki strzał do luku w typie scytyjskim), I jak i w vv.jik.uh zdobniczych, preferują y< h symboliki;

zoomorfusną

Społeczności epoki brązu i wczesnej epoki żelaza

Specyficzne dla tej strefy zachowania kulturowe reprezentują natomiast pozostałości gigantycznych ustryn - ognisk - stosów kremacyjnych, zawierających przepalone kości ludzkie i liczne znaleziska. W obrębie grodziska Gljadenovskoje koło Permu nad Kamą w 1,5-metrowej warstwie węgla, popiołu i spalonych kości, znaleziono 19 tys. różnych przedmiotów, m.in. figurek ludzi i zwierząt domowych, a także około 1000 scytyjskich grocików strzał do łuku. Były to miejsca (sanktuaria?), w którycll cjbkonywano ceremonialnej kremacji zmarłych w otoczce bliżej nie znanych zabiegów magicznych.

kultura gorodecką

kultura diakowska

kultura ;uchnowska

Od zachodu, zaliczane do grupy ugrofińskiej plemiona ananińskie sąsiadowały z kulturą gorodecką, zajmującą tereny międzyrzecza Wołgi i Oki. Rozwijała się ona od VIII wieku BC aż po przełom IV i V wieku AC. Podobnie jak większość zespołów strefy leśneiwschodniej Europy z wczesnej epoki żelaza, kultura gorodecką znana jest przede Wszystkim z osiedli obronnych zabudowanych ziemiankami Gospodarka oparta na wypasie śródleśnym stad, w których dominował koń, wspomagana była również przez prymitywne rolnictwo i rybołówstwo. Bliskość obszarów stepowych sprzyjała napływowi militariów scytyjskich (m.in. żelaznych mieczy i sztyletów), ale rodzima metalurgia żelazna i brązowa była słabo rozwinięta. Na terenie osiedli, w miejscach niezabudowanych spotyka się ślady kremacji ludzi i zwierząt. Znane są równidlóryginalne sanktuaria, np. grodzisko w miejscowości Solom koło Uljanow-ska, gdzie na Ufortyfikowanym wzniesieniu wokół umieszczonego w centrum idola odkryto pozostałości licznych ognisk. Z kultury gorodeckiej znane są także cmentarzyska ciałopalne.

Reprezentujące (podobnie jak kultura gorodecką) ugrofiński substrat etniczny społeczności kultury diakowskiej, zajmowały zachodnią część międzyrzecza Wołgi i Oki. Kultura diakowska (D'jakovo na terenie Moskwy), rozwijała się od VIII wieku BC do przełomu V i VI wieku AC, ale technologia wytwórczości żelaza upowszechniła się dopiero w jej młodszych fazach (od IV wieku BC). W południowej części jej zasięgu, dzięki ożywionej wymianie handlowej z terytoriami zdominowanymi przez scytyjski model kulturowy, pojawia się sporo znalezisk w typie scytyjskim. Powiązania z obszarami środkowego dorzecza Donu urwały się w III wieku BC, w związku z przemieszczeniami plemion sarmackich.

Kultura diakowska znana jest również z silnie umocnionych grodzisk mających charakter rodowych siedzib. Przeciętną wielkość populacji związanych z tymi obiektami szacuje się w granicach 50-200 osób. Podstawą gospodarki była śródleśna hodowla stad, wśród zwierząt dominował koń i niskorosłe bydło. Uważa się, że z tym ugrupowaniem można identyfikować wymienionych przez Herodota (IV, 22) Tyssagetów i Jyrków, ludy leśne „żyjące z łowów”.

Nieco bliżej terytoriów scytyjskich rozciągał się obszar zajmowany przez ludność kultury jucpnowskiej, zasiedlającej międzyrzecze Sejmu, Desny i górnego Dniepru. To*datowane od VII wieku BC ugrupowanie rozwinęło się na podłożu kultury bonda-nchańskiej, przy silnym udziale kultury czarnoleskiej. Podstawowym elementem struktury osadniczej także tutaj były małe gródki, o charakterze siedzib rodowych. Obok dość licznych znalezisk w typie scytyjskim (głównie militariów), ilustrujących zjawisko fascynacji Scytyjskimi technikami wojowania, występują tam również importy gttc* kie. Potwierdzona jest także miejscowa metalurgia żelaza.

Strefa oddziaływań scytyjskich ogarnęła także społeczności kultury miłogradi-kiej, zajmującej od VI do 111 wieku BC tereny Polesiu w międzyrzeczu Dniepru i Ptvpeci. Świadczy o tym obecność militariów scytyjskich, głównie grocikow strzał do łuku, ale ■ akie charakterystycznych dla grup leśnostepowych ozdób (np. kok .-vk.ow gwwzdzio-'•»iych),a nuwvi zwierciadeł w typie scytyjskim. Również w i\ m przypadku - najomość " tolurgii żelaza została w pełni zaadaptowana.

473