8748915626

150 Badania geograficzne nad Polską północno-zachodnią.

rycznych ¹ aż po dzień dzisiejszy są terenem osiadłości ludzkich i pracy ludzkiej. Terasy zalewowe, a nawet terasa dolna zajęte są przez łąki, nadrzeczne zagajniki i lasy, lub tworzą pustkowia. Terasy środkowa i górna pełne są osiedli ludzkich i ról.

Doliny wielkopolskie są w niektórych miejscach bardzo szerokie. Zdarza się to przedewszystkiem u zlewu rzek np. Warty i Noteci, Obry i Odry, Baryczy i Odry, Warty i Prosny, Wisły, Brdy i Noteci. Bardzo ciekawem zjawiskiem są kotliny nad Baryczą: Żmigrodzka i Odolanowska. Szerokie doliny i kotliny są osobnemi krainami morfologicznemi o pewnym, specjalnym krajobrazie. Jako takie nie mogą być uważane za granicę krain wysoczyzno-wych. Linja graniczna, która je przecina przez środek i biegnie rzeką, dzieli w sposób nienaturalny krainy dolinne, które są pod względem krajobrazowym jednorodne.

Z tych powodów wyróżniliśmy na mapce osobne krainy dolinne, jak dolinę Noteci, dolinę Wisły, dolinę Obry, Warty środkowej, dolinę Odry i Baryczy. Zdajemy sobie sprawę z tego, że nie są to jeszcze wszystkie doliny, któreby tu można wymienić. Ale doliny przez nas opuszczone (dolina Warty na północ od Poznania, dolina Prosny i i.), jako znacznie węższe, nie odgrywają takiej wybitnej roli w krajobrazie, jak doliny tamte.

Osobnym elementem krajobrazowym stają się wydmy wszędzie tam, gdzie występują w większej ilości. Stwarzają one krajobraz pagórkowaty, sobie właściwy. Dochodząc do względnej wysokości 25 m_y wykazują nachylenie na stoku łagodnym od 3 do 10°, a na stoku stromym od 10 do 20°. Układają się w wyraźne fale, połączone ze sobą, a oddzielone drobnemi obniżeniami. Są terenem rozrzuconych osiedli ludzkich,² które trzymają się zatorfionych zagłębień pomiędzy wydmami lub krain przywydmowych.

W rozmieszczeniu wydm uderzającem jest — co już dawno zauważono — ich występowanie w wielkich dolinach. Związane są głównie z terasą górną i środkową. Nie brak ich jednak także na równinach, zwłaszcza zandrowych lub takich, które przypierają do wielkich dolin. W wędrówce swojej wdzierać się nawet mogą na krainy pagórkowate, zwłaszcza niższe. Naogół jednak krain pagórkowatych unikają. Największe obszary wydmowe Wielkopolski znajdują się na międzyrzeczach: warciańsko-noteckiem, notecko-wiślańskiem, odrzańsko-obrzańskiem i prośnieńsko-warciańskiem. Następnie duże obszary wydmowe leżą w dolinie Warty środkowej oraz w kotlinie Żmigrodzkiej (wydmy Sule-jewskie) i Odolanowskiej (wydmy Ostrzeszowskie zachodnie). Ważnemi są także wydmy, nazwane przez nas Ostrzeszowskiemi wschodniemi, tudzież Kalisko-wieruszowskiemi. Osobne miejsce należy się także wydmom Nowo-

1

Por. J. Dylik: Osadnictwo epoki kamiennej w przełomowej dolinie Warty pod Poznaniem. Badania geografi czne, zesz. 6—7, Poznań, 1931, str. 8—57.

2

M. Kiełczewska Osadnictwo wiejskie... Badania geograficzne, zesz. 6—7, Poznań, 1931, str. 109