8748915507

94 Badania geograficzne nad Polską północno-zachodnią.

zaliczyć do anekumeny; prowadzi się bowiem na nich racjonalną gospodarkę leśną.

Bardzo ciekawym przykładem osiedli rozproszonych jest obszar wzgórz Ostrzeszowskich (mapa V). Na południu Wielkopolski wznoszą się, niewyjaśnione dotąd genetycznie, najwyższe pagórki Wielkopolski (Kobyla góra) 284 m). Wierzchnia warstwa piasków, żwirów, margli piaszczystych przykrywa te wzgórza; gdzie niegdzie piaski uformowane są w wydmy. Wzgórza mają łagodne stoki, na nich wznoszą się pola uprawne i zagrody. Rozproszenie nie jest tu tak czyste, jak w poprzednich obszarach, wzdłuż dróg zagrody nieraz skupiają się. Przeważają jednak wybitnie osiedla rozproszone, porozrzucane miejscami na stokach lub nawet na wierzchołkach wzgórz.

Całą prawie wschodnią Wielkopolskę zajmują osiedla o typie pośrednim. Między zwartemi wsiami, wzdłuż dróg głównych ciągną się zagrody, ustawione w pewnej odległości od siebie (ryc. 10). Zagrody stoją czasem po dwóch stronach drogi głównej, czasem po jednej. Inne znowu zagrody nie są zupełnie z drogą główną związane, lecz stoją pojedyńczo w polu, przy bocznych, w prostokąty układających się drogach. Są także zagrody, które nie są związane zupełnie z siecią dróg, lecz stoją bezładnie w obrębie pól.

Zagrody ustawione wzdłuż linji wytycznej w równych odstępach, tworzą rozproszenie planowe (por. str. 84). Jest ono następstwem grupowego zasiedlenia i występuje na terenach na nowo pod osadnictwo zajętych lub rozparcelowanych z obszarów dworskich. Zagrody rozproszone bezplanowo występują w obrębie i na peryferjach wsi.

Z występowania już i ułożenia zagród rozproszonych, widzimy, iż jest ono pochodzenia późniejszego niż wsie, i dlatego, biorąc klasyfikację De-mangeona pod uwagę, można je zaliczyć do rozproszenia wtórnego lub wtrąconego (dispersion intercalaire, dispersion secondaire). O now-szem pochodzeniu rozproszonych zagród świadczy właściwy im układ gruntów. Pierwotnemu rozproszeniu właściwy jest układ przypolny. Poza tern układ ten spotykamy dość często przy osiedlach rozproszonych, powstałych przez parcelację. W opisywanych niżej osiedlach przeważa jednak układ gruntów w kilku odległych od siebie działkach. Jest to zrozumiałe, osiedla te bowiem, zajmując ostatnie, pod osadnictwo przydatne tereny, były zmuszone wykorzystać różne odległe kawałki ziemi.

Na osobną uwagę zasługują wsie skupione z tendencją do rozproszenia bezplanowego (rozproszenie wtrącone). Na zachodniej wy-soczyźnie środkowo-poznańskiej ciągnie się obszar, który wykazuje osiedla skupione z tendencją do rozproszenia (mapa 1). Obszar ten sięga na północ po Wartę, zatacza półkole przez Buk, Grodzisk, Rakoniewice aż do Wolsztyna. Rozciąga on się przeważnie na południe od moreny czołowej środkowo-poznańskiej. Na zachodzie znajdują się w okolicach Nowego Tomyśla piaski t. zw. zandr Nowotomyski. Ku wschodowi, piaski te przechodzą w rów-