8748915545

112 Badania geograficzne nad Polską północno-zachodnią.

Las występował początkowo dużemi zwartemi płatami. Wsie kolonizacyjne, które powstają wśród olbrzymich puszcz, są skupione. Zagrody układają się rzędem jedna przy drugiej, każda przy swojem polu. Niektóre obszary wsi skupionych w powiatach leszczyńskim i kępińskim związane są z karczunkiem lasu w tym okresie pod koniec średniowiecza. Klasztory, które osiedlają się w głębi puszcz, zakładają wokoło osiedla, które również przybierają zczasem charakter osiedli skupionych.

Odrębny wpływ lasu obserwujemy w nowszych czasach, w drugim okresie kolonizacji. W okresie tym zachowały się jeszcze duże obszary lasu na zachodzie Wielkopolski. Na krańcach tych obszarów rozciągały się wsie powstałe przeważnie w pierwszym okresie kolonizacji. Na przestrzeniach zalesionych, między temi wsiami, rozpoczyna się nowe osadnictwo. Na wykarczo-wanych działkach lasu rozkładają się zagrody, wkliniając się często w głąb lasów nie zwartą grupą, jeno pojedyńczo, trzymając się często potoków a zawsze niedaleko od wsi głównej, starej.

Widzimy to np. na mapce (ryc. 9). Wieś Sątopy (pow. Nowy Tomyśl) jest stara, prawdopodobnie założona w XIII w. na prawie niemieckiem. W jej sąsiedztwie rozkładają się w nowszych czasach zagrody pojedyńcze, karczując działki lasu. To samo obserwujemy na wsi Bolewice (pow. Nowy Tomyśl). W jej sąsiedztwie w odległości niespełna 1 km rozkładają się osiedla, t. zw. Nowe Bolewice, wzdłuż potoku. Jest to rozproszenie wtrącone, które powstaje na miejscu obszarów zalesionych. Rozproszenie wtrącone, związane z karczowaniem lasu, nie wykazuje układu planowego, który charakteryzuje osiedla parcelacyjne. Cały obszar osiedli skupionych z tendencją do rozproszenia w zachodniej Wielkopolsce (mapa 1) zawdzięcza swoje powstanie temu procesowi. Świadczy o tern również brak wsi dworskich. Rozproszenie więc nie mogło powstać na skutek rozdziału osiedli przy uwłaszczeniu. Tego samego pochodzenia jest rozproszenie na wzgórzach ostrzeszowskich. Osiedla rozkładają się na wykarczowanych grzbietach pagórków. Intensywne karczowanie lasu stało tam jednak w związku z hutnictwem.^{1 2}

Niemniejszy wpływ na obecne osadnictwo miały drobne działy lasu, które licznie rozsiane po Wielkopolsce, były terenami osadniczemi, poszukiwanemi przez t. zw. Olendrów (por. str. 101). Obok wsi starej powstają na przynależącym do niej lesie, porębie, nowe osiedla. Rozmieszczenie tych osiedli powstałych na porębach podają stare atlasy Poznańskiego (np. z r. 1821).³ Osiedla te są tam oznaczone odrębnym znakiem, małemi kółeczkami. Kółeczka rozrzucone w większej odległości oddają odrębny, rozproszony charakter osiedli.

Nie zawsze jednak proces wylesienia był korzystny. Istnieje np. w dolinie Warty wieś Solec (powiat średzki), a w odległości 1 km stoi mały

1

   E. Schmidt: 1. c._f str. 111.

2

   St. Pawłowski: Przewodnik 1. c., str. 102.

3

   Atlas powiatów prowincji poznańskiej. Poznań, Freudenreich 1821 r.