8748915536

108 Badania geograficzne nad Polską północno-zachodnią.

2. Wpływ ważniejszych form terenu i krajobrazów.

Wielkopolska jest krajem nizinnym i naogół równinnym.¹ Krajobrazy są mało zróżnicowane, właściwe krainom polodowcowym.² Przeważającą formą, która rozciąga się na olbrzymich przestrzeniach, jest krajobraz prawie równinny moreny dennej. Czasami równina jest lekko sfalowana; występują falistości terenu, drumliny, ozy i zagłębienia, dolinki. Cechą charakterystyczną tych równin jest bezleśność. Są to równocześnie najżyźniejsze ziemie Wielkopolski, tereny intensywnej gospodarki rolnej.

Krajobraz pagórkowy występuje w stosunku do równinnego w minimalnej rozciągłości. Dwa rodzaje pagórków wznoszą się pośród równin: moreny czołowe i wydmy. Moreny czołowe ciągną się kilku łańcuchami w wschodnio-zachodnim kierunku. Wzgórza mają stoki przeważnie łagodne; między nimi rozpościerają się liczne zagłębienia. Rozróżnia się zwykle trzy główne łańcuchy moren czołowych: południowo-, środkowo- i północno-poznański. Południowo-poznański pas moren w terenie słabo się zaznacza. Jeno piaszczysta budowa i związane z tern zalesienie oraz większa ilość głazów mówią o jego przebiegu.³ Najlepiej wykształcony jest pas moren środkowo-poznańskich. Wzgórza dochodzą do kilkudziesięciu metrów wysokości względnej (najwyższe wyniesienie pod Poznaniem Góra Dziewicza wynosi 154 m). Pas północno-poznański na pd. od doliny środkowej Noteci jest również w terenie dobrze widoczny. Wydmy natomiast występują albo na dużych zwartych obszarach, lub poje-dyńczo na terasach dolin dyluwjalnych. Największe obszary wydmowe — to omówione już obszary Międzyrzecki, Kujawy Białe, południowo-poznański, Nowotomyski.

Odrębną jednostką krajobrazową są szerokie i bardzo charakterystyczne pradoliny. Przebiegają one w kierunku wschodnio-zachodnim, jak dolina Baryczy, dolina Warty i Obry (Warszawsko-berlińska), Warty dolnej i Wełny oraz Noteci dolnej (Toruńsko-eberswaldzka). Szerokie dna dolin są równe, ograniczone krawędziami. Krawędzie dolin jednak są od siebie odległe i niewidoczne, tak że nawet trudno w terenie mówić o formie doliny. Krawędzie dolin południowych są łagodne i niezbyt wyraźne. Stoki doliny Noteci środkowej natomiast są strome i wyraźne, pełne teras.

Rozpatrzmy osadnictwo w różnych krajobrazach. Jaki zachodzi związek między krajobrazami morfologicznemi a typami osiedli?

Rozmieszczenie typów osiedli wskazuje, że nie stoją one w bezpośredniej zależności od krajobrazów. Jeden typ bowiem rozciąga się na różnych terenach. Jeden tylko krajobraz wykazuje taki sam typ osiedli. Są to obszary wydmowe.

¹    J. Kamińska: Badania geograficzne nad Polską pn. zach. Zesz. 4—5. O pochyłościach w krajobrazie Wielkopolski.

²    St. Pawłowski: Rzut oka na morfolologję Wielkopolski. Czasopismo Geograf. T. VIII z. 1—2, str. 7-10.

³    St. Pawłowski: Przewodnik kongresowy II. Zjazdu Słowiańskich Geogr. i Etnografów w Polsce, 1927, str. 103.