8748915533

106 Badania geograficzne nad Polską północno-zachodnią.

zacyjnych. Wpływ więc warunków fizycznych na osadnictwo był rozmaity w ciągu wieków. Rozważmy pokolei, w jakim stopniu zależności od warunków fizycznych pozostają wyróżnione obecnie typy osiedli, oraz czy warunki fizyczne przyczyniły się do ich powstania i rozmieszczenia.

1. Wpływ gleby.

Ostatnim procesem geologicznym, który wytworzył i zróżnicował warstwy powierzchniowe Wielkopolski, było zasypanie lodowcowe. W rozmaitych warunkach, jakie istniały w osadzającym lodowcu i na skutek działania sił zewnętrznych w okresie polodowcowym, powstały formacje o rozmaitych składnikach glebowych. Kris che¹ dał bardzo schematyczną mapę gleb dla Wielkopolski. Wyróżnia on ziemie 1) lekkie piaszczyste, 2) średnie gliniasto-piaszczyste, 3) ciężkie gliniasto-ilaste, korzystne i 4) niekorzytne, 5) bagienne. Wyróżnienie to nie posiada większej wartości. Zbyt ogólna jest również, gdy chodzi o gleby Poznańskiego, mapa gleb Polski Miklaszewskiego.^{2 3 4} Dopiero najnowsze studja i zdjęcia Terlikowskiego,⁸ podobnie jak nieliczne zdjęcia gleboznawcze na mapach Pr. Geolog. Lanc^esanstalt, dają nam lepsze wyobrażenie o stosunkach glebowych Wielkopolski.

Rozmieszczenie gleb stoi w związku z pewnemi formami terenu. Ziemie bagienne, bagna, występują w szerokich pradolinach Obry, Kopanicy, Baryczy, Noteci, oraz w wysychających licznych bardzo dolinach, nieckach je-ziernych. Piaski występują: 1) w terenach dolinnych, jak nadwiślański obszar wydmowy, t. zw. Kujawy Białe, międzyrzecze Warciańsko-noteckie, obszar wydmowy południowo-poznański, w małych obszarach piaszczystych, na terasach Warty np. pod Mosiną, Krzykosami i w innych mniejszych dolinach po-lodowcowych; 2) na płaszczyznach, na południe od moren czołowych i w ich obrębie. Są to t. zw. zandry. Przedmorenie jest zazwyczaj piaszczyste, podczas gdy zamorenie wykazuje zabagnienie. Piaski są także wykształcone na wzgórzach Ostrzeszowskich; obok lotnych piasków występują tam żwirowiska o wielkiej średnicy głazów. Morena czołowa wykazuje gleby lekkie piaszczysto-gliniaste lub glinę twardą, ciężką do uprawy. Morena denna wykazuje gleby margliste, zależnie jednak od form wykształcenia (ozów, drumlinów, pagórków) jest mniej lub więcej piaszczystą.

Między formą morfologiczną a glebą zachodzi pewien związek. Rozważając wpływ tych warunków na osadnictwo, przypuszczam, że nie tyle forma ile związane z nią występowanie różnych gleb oddziaływuje na zróżnicowanie typów osadnictwa. Stwierdziłam poprzednio (str. 102), iż duże zmiany w typach

1

   P. Krische: Die Verbreitung der Landwirtschaftlichen Hauptbodenarten im Deutschen Reiche. Berlin 1921.

2

   S. Miklaszewski: Gleby Polski, wyd. III. Warszawa 1930.

3

   F. Terlikowski: Materjały do mapy gleboznawczo-rolniczej Polski, arkusze Gostyń,

4

Koźmin, Kościan, Rawicz, Roczniki Nauk Rolniczo Leśnych 6. XXIII. Poznań 1930.