8748915511

96 Badania geograficzne nad Polską północno-zachodnią.

W innych wypadkach, jak np. Pentkowo pod Środą, właściwy ośrodek wsi stanowi zaledwie kilka gospodarstw, podczas gdy reszta rozrzucona jest wśród pól.

Zagrody rozproszone układają się miejscami rozmaicie: 1) stoją bez planu rozrzucone wśród pól; 2) skupiają się wzdłuż dróg, wiodących do wsi. Wówczas wieś, skupiona początkowo, na krańcach przybiera charakter odrębny (np. Krzesiny, pow. poznański); 3) są planowo rozłożone w towarzystwie wsi dworskiej, lub niezależnie od niej.

Wszystkie te trzy wypadki rozproszenia występują jedne obok drugich. Planowe rozproszenie wzdłuż dróg jest nader częste. Są to t. zw. kolon je sznurowe, które powstały na skutek planowej kolonizacji tych obszarów (str. 103) w dużej liczbie. W omówionym obszarze (mapa 4) jak i na poprzednio omówionych obszarach (mapa 1, 2, 3), nie osiąga rozproszenie przewagi w krajobrazie. Przeważającą bowiem formą jest wieś skupiona. Dlatego przyjmuję nazwę typu skupionego z tendencją do rozproszenia za właściwą dla tych obszarów.

Dopiero na północy, w okolicach Wągrowca i Chodzieży (mapa 5), obserwujemy równorzędność, a może i przewagę osiedli rozproszonych nad wsią skupioną. Występuje tu pięknie rozwinięte rozproszenie peryferyczne, np. Sokołowo Budzyńskie i Bukowiec (por. ryc. 3). Jest to typ w całem tego słowa znaczeniu pośredni.

Przewagę osiedli rozproszonych widzimy także na małym odcinku pra-doliny Toruńsko-eberswaldzkiej od Bydgoszczy po Nakło, na osuszonym dnie dolinnem. Na północ od doliny Noteci sięga typ skupiony z tendencją do rozproszenia, przyczem zaznacza się ciekawe zanikanie wsi dworskiej wzdłuż doliny Brdy i w północnej części powiatu bydgoskiego.

Reasumując krótko powyższy rozdział możemy powiedzieć, że:

1.    Dotychczasowe prace nad osadnictwem Wielkopolski zajmowały się wyłącznie historją osadnictwa lub badały osadnictwo z punktu widzenia historycznego, starając się odszukać rozmaite kształty wsi oraz ich rozmieszczenie. Brak prac o współczesnem osadnictwie, opartych na bezpośredniej znajomości terenu.

2.    Z obserwacyj w terenie i z map możemy wyróżnić w Wielkopolsce następujące typy osiedli: a) typ osiedli skupionych: wsi dworskiej i wsi za-grodniczej czystej i łącznie z dworską; b) typ pośredni: osiedla skupione z tendencją do rozproszenia planowego i bezplanowego, typ pośredni czysty i c) typ rozproszony.

III. Rzut oka na czas i warunki powstania typów osiedli

oraz ich rozwój.

Różne formy osiedli, które człowiek wznosi, muszą mieć rozmaite uzasadnienie. Bezpośrednią przyczyną powstawania różnych typów osiedli jest człowiek. Pobudki, które nim kierują, mają swe źródło w chęci dostosowania