8748915525

102 Badania geograficzne nad Polską północno-zachodnią.

W roku 1823 zostało prawnie przeprowadzone uwłaszczenie włościan. W związku z rozdziałem i nadaniem ziemi, odbyła się w niektórych okolicach zupełna zmiana typu osiedli. Zagrodnicy otrzymywali ziemię w przyległych działkach i równocześnie zobowiązywali się przenieść tam swoje zabudowania gospodarcze. Przykładem tego jest wieś Koszuty (pow. średzki). Na mapie separacyjnej¹ w 1827 r. (ryc. 12), jest to wieś o kształcie owalnicy. Obecnie niema z niej prawie śladu, wzamian za to zagrody stoją zdała od drogi, w dość znacznych od siebie odstępach (ryc. 13). Podobny proces obserwujemy na podstawie aktów recesyjnych Kijewa (pow. Środa). Zagrodnicy zostali przeniesieni o kilka kilometrów dalej do sąsiedniej wsi Pętkowa. Podobny przebieg rozdziału gruntów i osiedli, miał swoje prawne przyczyny. Wielkopolska wyróżniała się pod tym względem. Mianowicie § 71 prawa regulacyjnego z r. 1823² pozwalał na przenoszenie osiedli, o ile to było w interesie właściciela. Prawo to zostało wykorzystane i w ten sposób zostały oddane włościanom najgorsze często bezużyteczne, na uboczu leżące tereny. Tą drogą powstały osiedla drobne, liczące po kilka zagród, skupione lub pojedynczo stojące i niczem nie przypominały wsi poprzedniej. Zachowały jednak jej nazwę. Ten typ występuje zwłaszcza licznie w okolicach Koźmina i Jarocina.

Tego rodzaju stosunki sprzyjały wybitnie rozwojowi własności dworskiej, która przez wykupywanie mniejszych gospodarstw, zwłaszcza na obszarach żyznych, powiększała się ich kosztem.³ Zagrody, zwłaszcza drobne, nie mogły ostać się wobec silniejszych jednostek gospodarczych, dworów (por. str. 100).

Po okresie dobrowolnego napływu kolonistów niemieckich w XVII i XVIII w. następuje okres polityki kolonizacyjnej Fryderyka W. Ludność niemiecka bywa planowo umieszczana między ludnością polską, na dogodnych bardzo warunkach ekonomicznych. Za Fryderyka zostaje osiedlonych około 2.300 rodzin na kresach wschodnich Prus, z tego 599 w obwodzie nadnoteckim.⁴ Po Fryderyku kolonizacja nie jest tak intensywną, ustaje nawet na czas jakiś. Dopiero w drugiej połowie XIX w. wskrzeszają Prusy plan Fryderyka. Specjalna komisja została utworzona celem zasiedlania ziem Wielkopolski niemiecką ludnością. Komisja kupowała mniejsze i większe obszary dworskie, ziemie naogół urodzajne, i parcelowała je na drobne kilkudziesięciomorgowe gospodarstwa. Najnowszy okres kolonizacji nie stoi więc w związku ze zdobywaniem nowych terenów pod uprawę, jeno rozwija się na terenach oddawna przez osadnictwo zajętych, przekształcając istniejący poprzednio typ osiedli. Na miejscu wsi dworskich powstają osiedla kolonizacyjne, wznoszone albo systemem wioskowym, albo w postaci osobnych zagród. Mimo, że ten ostatni sposób ze względów gospodarczych był lepszy, budowano często wsie. Wieś sprzyjała bowiem

1

   Urząd katastralny w Środzie.

2

   B. Schlitte: Die Zusammenlegung der Grundstiicke. Lipsk, 1886, str. 286.

3

   BI. Schlitte: 1. c. str. 277.

4

   K. Zimmerman: Fryderyk W. 1. c. t. II, str. 19.