460

jedynym formantem; w złożeniach egzocentrycznych występują formanty sufiksalno-interfiksalne lub (rzadziej) paradygmatyczno-interfiksalne.

W złożeniach współrzędnych egzocentrycznych formant jest zawsze wykładnikiem subiektu lub subiektu-instrumentu, natomiast człony złożenia są wykładnikami jego cech (por. np. gadoptak ‘zwierzę, które ma cechy gada i ptaka’), części (por. np. chlorowodór, tlenochlorek), obiektów czynności (rudowęglowiec), miejsc (por. południo-zachód ‘strona świata między południem a zachodem’).

Przy interpretacji złożeń, które można lub trzeba opisywać jako endocent-ryczne, dopuszczalne są dwa ujęcia: jedno, przy którym N, jest subiektem, a N₂ wykładnikiem jego cechy, części czy też lokalizacji, drugie, przy którym odwrotnie - N₂ jest subiektem, a N, wykładnikiem cechy, części lub miejsca (por. gadoptak ‘gad, który ma cechy ptaka’ lub ‘ptak, który ma cechy gada’).

6.I.2.2. Struktura semantyczno-składniowa

złożeń nadrzędno-podrzędnych endocentrycznych

(1) Złożenia o strukturze N (N, + N₂)

Człon drugi (N₂) jest tu najczęściej określany i pełni funkcję subiektu, natomiast człon pierwszy (N,):

a)    nazywa przedmiot, którego cechy właściwe są desygnatowi N₂ (typ symilatywny), por. beczkowóz, małpozwierz, grochodrzew, skórguma',

b)    nazywa substancję, która jest częścią N₂, por. gazobeton, gipsobeton, krwiomocz, białkomocz, lub przedmioty, które są częściami N₂, por. gwiazdozbiór, księgozbiór, kręgosłup, turbozespół, pieśnioksiąg;

c)    nazywa przedmiot, którego częścią jest N₂, por. owocolistek, winogrona',

d)    nazywa obiekt czynności wykonywanej przez N₂, por. mitotwórca, projektodawca, gromowładca ew. dramalopisarz i inne złożenia z rdzeniem pis-w drugim członie, choć ich parafrazy przemawiają raczej za interpretacją możliwą i dla pozostałych cytowanych tu złożeń N (N, + V), przy czym sufiks -arz (lub -ca) stanowiłby formant złożenia (por. s. 464);

e)    nazywa środek czynności wykonywanej przez N₂, por. parowóz, parostatek, motopompa, motorower',

f)    nazywa miejsce, gdzie znajduje się N₂, por. lądołód, rdzeniomózgowie (‘część mózgu najbliższa rdzenia kręgowego’).

N₂ jako człon określany bywa lokalizatorem N, (por. oczodół, zębodół, lekoskład), bywa wytworem czynności, której subiektem, obiektem, materiałem bądź też instrumentem jest N, (por. ziemiopłód, kościozrost, chrząstkozrost, liścioślad, jadłospis', żużlobeton, żwirobeton', światłokopia, radiosygnał). N₂ bywa też nazwą czynności dokonywanej za pomocą N, (por. bakterioterapia, rentgenoterapia), stanu, któremu podlega N,, np. nerwoból, lub nazwą stosunku człowieka do pewnych zjawisk czy też przedmiotów wyrażanych przez N, o funkcji obiektu, por. światopogląd, lekomania, kinomania, wodowstręt, lekowstręt.

Istnieją również złożenia o strukturze N (N, + N₂), w których relacje między członami nie są jasne, por. miodokwiat, korkodąb, lub bardzo skomplikowane (jachtklub).

460