490

2.    Określany rzeczownik jest nazwą czynności, procesu lub stanu, np. gburowate zachowanie ‘zachowanie podobne do zachowania gbura’, nie-dźwiedziowate ruchy ‘ruchy takie jak ruchy niedźwiedzia’, pyszalkowate zachowanie, ślimaczy chód, grobowa cisza.

3.    Określany rzeczownik bywa nazwą cechy (nazwą abstrakcyjną), np. benedyktyńska pracowitość ‘pracowitość taka, jak u benedyktyna’.

Częste są neutralizacje opozycji semantycznych, np. jastrzębi wzrok 1) 'wzrok taki jak u jastrzębia’, 2) ‘wzrok jastrzębia’, podobnie: salonowe maniery. Możliwa jest też tylko jedna interpretacja, np. kamienna twarz ‘jakby z kamienia’, papierowa postać (np. w powieści).

W tej grupie semantycznej znajdują się zarówno leksemy symilatywne, np. galaretowata masa, jak i użycia symilatywne, np. wiśniowy kostium (por. wiśniowy kompot).

W tworzeniu tych przymiotników wyspecjalizował się pierwszy z wymienionych tu formantów:

-owaty: pałąkowate nogi, lodowaty powiew, sierpowaty księżyc',

-aty: popielaty materiał',

-asty: sumiaste wąsy, gąbczasty grunt, palczasty odcisk',

-isty || -ysty: szklista powierzchnia, puszysty koc, jedwabista materia;

-owy. pergaminowa cera, perłowe ząbki, rynnowa dolina, żebrowe sklepienie; -ski; rzymski nos, prostackie zachowanie, rajskie życie, partacka robota; -arski: panikarskie zachowanie i -ejski: dantejskie sceny, prometejski czyn;

-ny: piwne oczy, aksamitna skóra, dziecinne zachowanie i -icz.ny || -yczny: sceniczny szept;

-niczy: pończoszniczy ścieg;

-any: słomiane wąsy;

-awy: krwawe łzy;

-ni: bratnie porozumienie;

formant paradygmatyczny: orli wzrok, żółwi krok, lilipucia postać, szaleńczy śmiech, próżniacze życie.

3.2.14. Użycia zakresowe (ZAKRES)

Wszystkie przymiotniki w pewnym sensie zawężają zakres rzeczownika. W tym punkcie chodzi o grupy przymiotnikowo-rzeczownikowe, w których nie zachodzi relacja predykatowo-argumentowa (nie został wyzerowany predykat). Przymiotniki zakresowe i limitujące (o których będzie mowa w następnym punkcie) A. Nagórko (1987: 57-62) uznała za niepredykatywne, tj. nie pełniące funkcji orzekającej. Pełnią one - jej zdaniem - funkcję nazywającą.

Punkt wyjścia stanowić będzie analiza dwóch przykładów:

a)    instrument perkusyjny - ‘ten instrument to perkusja’, por. nonsensowne *‘ta perkusja to instrument’;

b)    emigrant żydowski - ‘ten emigrant to Żyd’ i ‘ten Żyd to emigrant’. Parafraza obu tych przykładów jest następująca: ‘ten N„_kr to Npo*,’.

Podstawa przymiotnika zawęża zakres rzeczownika określanego. Ten typ

490