565

np. umyć <- myć, uszyć <- szyć; wy-, np. wypić <- pić, wyschnąć <— schnąć; prze-, np. przeczytać czytać, przenocować *- nocować; o-, np. okocić się <— kocić się, oślepnąć <— ślepnąć; na-, np. nakarmić *- karmić, nauczyć <— uczyć; przy-, np. przywitać <— witać, przymierzyć *- mierzyć (ubranie); inne występują w pojedynczych przykładach, np. odmówić <- mówić (modlitwę), wzbudzić *- budzić (zazdrość), rozdrobić <— drobić, odseparować <— separować.

Zdarzają się dublety dokonane przy tych samych podstawach, zróżnicowane zwykle pod względem użycia, np. zbudować : wybudować, uprać : wyprać, urodzić się : narodzić się, utonąć : zatonąć (por. Piemikarski 1970). Z drugiej zaś strony niektóre znaczenia czasowników wieloznacznych mają pary aspektowe

z różnymi prefiksami, por.
chować	‘ukrywać’	— schować
	‘wsuwać’	- schować
	‘wychowywać’	- wychować
	‘grzebać zmarłego’	- pochować
krzyżować	‘przybijać do krzyża’	- ukrzyżować
	‘układać na krzyż’	- skrzyżować
	‘kojarzyć organizmy’	- skrzyżować
	‘udaremniać’ (plany)	- pokrzyżować
Niekiedy	można wyjaśnić, dlaczego określony prefiks został użyty przy

danej podstawie. Niektóre z nich nawiązują do pewnych znaczeń w formacjach semantycznych i łączą się z podstawami o podobnej semantyce (są to tzw. przyrostki pleonastyczne), np. ogrodzić *-grodzić ‘otaczać obszar płotem’, odseparować *-separować ‘oddzielać coś od czegoś’, wyemigrować *-emigrować ‘wyjeżdżać z kraju ojczystego’; inne przejmują odpowiednie prefiksy od czasowników o podobnych znaczeniach, np. wychłeptać na wzór wypić, spałaszować na wzór zjeść. Obok nich występuje jednak zbyt wiele formacji o niejasnej motywacji, aby można było przewidzieć postać odpowiednika dokonanego.

2.4.2. Formacje paradygmatyczne

Obszerne pole działania formantów paradygmatycznych stanowią bardzo liczne odczasownikowe derywaty semantyczne z formantami prefiksalnymi i odimienne derywaty semantyczne z formantami prefiksalno-paradygmatycznymi. Uzupełnia je niewielka grupa dokonanych czasowników niemotywowanych: chwycić, dać, kupić, lec, paść (padnę), puścić, rzucić, skoczyć, wrócić. Proces derywacyjny polega tu na zastąpieniu prostszych formalnie sufiksów tematycznych podstaw (i determinowanych przez nie pozostałych morfemów fleksyjnych czasownika) innymi; w efekcie uzyskujemy opozycję podstawowych tematów dokonanych do derywowanych tematów niedokonanych. Istnieje pewien stopień zależności budowy morfologicznej tematu derywowanego od struktury tematu podstawy (por. Durand-Deska 1990). Szczegóły przedstawia tabela na s. 566-567.

565