568

Powyższe zestawienie ukazuje, że najszerszy zakres w tworzeniu derywatów aspektowych ma sufiks tematyczny -a- (-aj-), wprowadzający je w koniugację -m, -sz■ Ogólnie można stwierdzić, że nie jest stosowany przy podstawach należących do tej samej koniugacji (z dwoma wyjątkami, o których niżej). Główną grupę podstaw stanowią czasowniki z sufiksem -i- || -y-(-p-). Zastąpieniu tego sufiksu przez -a- (-aj-) towarzyszy wymiana miękkich ś, ź, ć, dź, ść, źdź na funkcjonalnie miękkie sz, ż, c, dz, szcz, idź:, jeśli podstawa zawiera -o-, ulega ono wymianie na -a-, por. wyprosić -* wypraszać, ogołocić —> ogołacać, oszołomić —> oszałamiać. Współwyktadnikami imperfektywności przy sufiksie -a- (-aj-) są ponadto wymiany samogłoskowe: 0 -» e w rdzeniach niesylabicz-nych zakończonych na -r- i -ł- w typach obrać —> obierać, wysłać -* wyściełać, umrzeć (umrą) —» umierać, zaś 0 -* i, y w pozostałych rdzeniach niesylabicznych typu wyssać -» wysysać, wyschnąć -* wysychać i wydąć -> wydymać, uciąć —> ucinać. W czasownikach z rdzeniami -tk- i -pch- oboczność 0 -» y jest jedynym wykładnikiem imperfektywności, por. zatkać (zatkam) —> zatykać (zatykam). W kilku tematach zakończonych spółgłoską zębową zachodzi wymiana e -> a, np. zamieść —> zamiatać. W rdzeniach zakończonych samogłoską -i- sufiks -a- (-aj-) jest poprzedzany przez -j-, np. mi-ną-ć -* mi-j-a-ć, zabi-ć -» zabi-j-a-ć.

Drugim produktywnym sufiksem tworzącym niedokonane odpowiedniki par aspektowych jest -ywa- (-uj-), wprowadzający derywaty do koniugacji -ę, -esz. Dużą charakterystyczną grupę podstaw tworzą czasowniki z tematem -owa-(-uj-), którego część -ow- przechodzi do derywatu, np. odgruzować -* odgruzow--ywa-ć. Trzeba też zwrócić uwagę na to, że w trzech tematach na -i-, które przyjmują sufiks -ywa- (a nie -a-: -aj-), zachodzi wymiana spółgłosek miękkich na (funkcjonalnie) twarde, por. zasłużyć -> zasług-iwa-ć, wykupić -* wy-kup-ywa-ć, przechwycić -* przechwyt-ywa-ć\ w paru czasownikach na -e- : -a-(-0-) zachodzą wymiany ć -* t, dź -* d, e -* a: wylecieć -* wylatywać, odsiedzieć -* odsiadywać.

Swoistą kontaminacją obu powyższych sufiksów jest sufiks -wa- (-waj-) z końcówkami koniugacji -m, -sz. W przeciwieństwie do -ywa-, dodawany jest zawsze do podstaw zakończonych na samogłoskę równych tematowi czasu przeszłego, np. zszy-ć —> zszy-wa-ć, omdle-ć -» omdle-wa-ć, wykpi-ć —> wykpi--wa-ć, lub rdzeniowi, np. odpły-ną-ć -* odpły-wa-ć. W rzadkich wypadkach stosowane są dwa jego warianty: -wa- (-/-) w typie przysta-ć —> przysta-wa-ć (przysta-j-ę), pozna-ć -* pozna-wa-ć (pozna-j-ę), -ywa- (-ywaj-) w typie przegra-ć -* przegr-ywa-ć (przegr-ywaj-ą) (z wyjątkowym -pocz-ą-ć —> -pocz-ywa-ć, np. odpocząć -* odpoczywać).

Na marginesie reguł tworzenia imperfektywów pozostają prefiksalne czasowniki ruchu ukierunkowanego -nieść, -wieźć, -wieść, -leźć, których odpowiedniki opierają się na tematach czasowników nieukierunkowanych, np. wynosić, zawozić, odwozić, przełazić, podobnie jak supletywne -jść -* -chodzić, np. przejść -> przechodzić. Nieregularne jest -jechać -* -jeżdżąc, np. wyjechać -* wyjeżdżać, a wyjątkowe kup-i-ć —> kup-owa-ć, -jąć -» -jm-owa-ć, np. przyjąć -* przyjmować.

568