63

główne źródło rozwoju w samym dziecku. Edukacja powinna pozwolić na ujawnienie przez dziecko zdolności i potencjalności, a następnie stwarzać warunki do ich urzeczywistnienia. Każda planowa, standardowa interwencja edukacyjna ogranicza indywidualność dziecka i zamyka jednocześnie jakąś perspektywę jego rozwoju. Tak więc podstawową kategorią występującą w tych teoriach jest samorealizacja jednostki, będąca taką konceptualizacją rozwoju dziecka, która nie dopuszcza kształtowania jego osobowości według przyjętego przez wychowawców wzorca. Pedagog w tej tradycji akceptuje dziecko takim, jakim jest, otwierając jedynie przed nim możliwości zaktualizowania się jego indywidualnego potencjału rozwojowego⁵.

RADYKALNA ZMIANA

SUBIEKTYWIZM

KONCENTRACJA NA JEDNOSTCE I KULTURZE

OBIEKTYWIZM

KONCENTRACJA NA SPOŁECZEŃSTWIE I PAŃSTWIE

STOPNIOWA REGULACJA

Rys. 3.2. Paradygmaty pedagogiki odniesione do paradygmatów nauk społecznych

Pąjdocentryzm w wersji humanistycznej jest jednocześnie zespołem radykalnych teorii krytycznych, które w skrajnej postaci budują wizję społeczeństwa bez szkoły. Ujawnia krytyczny stosunek do organizacji społecznych sterujących formalną edukacją. Autorzy postulują ich likwidację, „odszkolnicnic” społeczeństwa⁶, a procesy edukacyjne rozumieją jako wyzwalanie jednostek spod przemocą narzuconego przez społeczeństwo, opartego na nierównościach, status ąuo¹. Badania pedagogiczne są nastawione na odkrywanie procesów selekcji w dostępie do oświaty, ograniczania możliwości rozwojowych, na identyfikowanie przejawów dyskryminacji ze względu na płeć, pochodzenie społeczne, rasę i wyznanie religijne. W paradygmacie tym mieszczą się bardziej szczegółowe nurty teorii pedagogicznej, takie jak: pedagogika antyautorytama, emancypacyjna, międzykulturowa, ekologiczna czy negatywna oraz pedagogika postmodernizmu.