734767Q1582992219890!35368817 n

60 III. Morfologia przedstawienia teatralnego

na. „Należy w sposób wyraźny odróżnić od siebie rzeczywistość świata przedstawionego dramatu od rzeczywistości scenicznej, której zadaniem jest reprezentacja tego świata, jego »odgrywanie« podczas widowiska scenicznego” (Świontkk 2003c: 111). Ich stałe współistnienie wynika z faktu, iż słowa w dramacie mają podwójne odniesienie, ustanawiają jak gdyby dwa światy: rzeczywistość świata przedstawionego (relacja symboliczna) oraz potencjalną, materialną rzeczywistość sceny — rzeczywistość teatralną (relacja ludyczna) (Świontek 2003a: 84). Ta druga zyskuje konkretny, fizyczny kształt na scenie w procesie inscenizacji, mniej lub bardziej odpowiadający dyspozycjom wpisanym w dramat.

W ujęciu semiotyki dwuwymiarowość przedstawienia teatralnego zostaje wpisana w pary takich kategorii, jak: strona oznaczająca i strona oznaczana znaku, warstwa wyrażająca i warstwa wyrażana, plan formy i plan treści. To właśnie semiotyka wypracowała opis mechanizmu budowania świata fikcji (znaków) z elementów rzeczywistych, przekształcania planu wyrażającego w plan wyrażany, choć w mniejszym stopniu udało jej się wyjaśnić same procesy semantyczne zachodzące w spektaklu. Teatralność („widowiskowość stricte teatralna” — Świontek 2000: 15) polega na tym, że zarówno wykonawcy, jak i pozostałe elementy przedstawienia obdarzone zostają „pewną dodatkową wartością informacyjną”. Konkretnej, fizycznej przestrzeni zostają naddane funkcje i znaczenia tak. aby przeobrazić ją w reprezentowane miejsce. Realnemu czasowi, temu, w którym odbywa się spektakl, przypisany jest czas inny, wyobrażony. Procesowi dodawania/wytwarzania znaczeń podlega również szczególne tworzywo, jakim jest człowiek, aktor, i w jego prz\^?padku najlepiej można zaobserwować zabieg teatralizacji, ponieważ aktor, choć występuje we własnej osobie, to nie działa we własnym imieniu, lecz reprezentuje postać, jest znakiem postaci.

Dzięki tym przyporządkowaniom — naturalnym, przede wszystkim jednak umownym, arbitralnym, dzięki odbywającemu się w sposób ciągły, dynamiczny i podlegającemu ustawicznym przekształceniom procesowi kodowania powstaje w przedstawieniu złożony system znaczeń, wyłaniają się bliższe i dalsze odniesienia. Scena zmienia się w „świat”. Aktor jest osobą noszącą określone nazwisko, ale zarazem oznacza odgrywaną postać; malowane płótno lub dykta udaje las; rusztowanie z podestami gra rolę zamkowych krużganków. Sceniczny rekwizyt zależnie od sytuacji może oznaczać coś, czym faktycznie nie jest; światło wyobraża księżycową noc, ruch i gestykulacja aktora jazdę na koniu; muzyka może budować nastrój, być znakiem przeżyć wewnętrznych postaci lub sygnałem pewnej epoki.

Warto nadmienić, że podstawowa w semiotyce teatru kategoria znaku od początku przysparzała niemało trudności, zarówno jeśli chodzi o stwo-