IMG704

III. Morfologia przedstawienia teatralnego

Zwrot performatywny, jaki na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego wieku dokonał się we wszystkich sztukach, spowodował niezwykle istotne przemiany w teatrze i w refleksji nad teatrem. Sztuka performansu i teatr zaczęły na siebie oddziaływać, obie formy artystyczne nawzajem się inspirowały, twórcy teatralni coraz chętniej przejmowali strategie wypróbowane już w performansie, jak np. wykorzystanie nowych, nietypowych przestrzeni (—1 Teatr wśród społecznych i artystycznych praktyk per formaty wnych). Jednocześnie, wraz z rosnącym zainteresowaniem performatyką jako sposobem analizy widowisk kulturowych i różnych dziedzin życia społecznego, od lat dziewięćdziesiątych rozwija się metodologia badania teatru z perspektywy performatywności, konkurując z dominującą do tej pory teorią i metodologią semiotyczną. Estetyka performatywności z założenia próbuje przezwyciężyć ograniczenia semiotycznej metody badania teatru jako sztuki rozpatrywanej w kategoriach systemów znakowych, z których twórcy przedstawień konstruują wieloznaczny spektakl-tekst, a szerzej — podważa utrzymujący się do późnych lat osiemdziesiątych paradygmat myślenia o kulturze jako tekście, proponując w to miejsce ujmowanie kultury jako performansu (serii performansów). Dlatego ze swej strony eksponuje performatywny (tzn. zdarzeniowy) wymiar każdego spektaklu teatralnego, zwraca uwagę na udział takich elementów, które nie mają funkcji znakowej (pozbawione są referencji), polegają na realizacji pewnych działań i rzeczywistym oddziaływaniu na widzów, a więc decydują o procesualnym charakterze przedstawienia. Jednak jak podkreśla Erika Fischer-Lichte, główna projektodawczym nowej metodologii, „semiotyczność przedstawienia nie stanowi przeciwieństwa czy tym bardziej zaprzeczenia jego performatywności” (Fischer-Lichte 2008: 248). Zatem estetyka performatywności stanowi komplementarną w stosunku do estetyki semiotycznej metodę badania