7

przemyśli opierając się na znajdujących się u ich podstaw pytaniach filozoficznych; z drugiej strony raz jeszcze zwróci się ku bardziej.bezpośredniemu rozumieniu życia człowieka oraz jego odnowie®¹. 'W ten to sposób(dla Bollnowa peda-gogika staje się 'sztuką rozumienia i' objaśniania 'ludzkiej egzystencji \_t/f (..hermeneutyką ludzkiej egzystencji"))

j Problem wyraźnego ustalenia zadań badawczych pedagogiki oraz zakresu obecności innych nauk w jej przedmiocie pozostaje wciąż jednoznacznie nierozwiązany (co wcale nie osłabia zainteresowania, jakim się cieszy wśród naukowców — metodologów pedagogiki). Nie należy też do meritum tej pracy jego rozstrzygnięcie. Niemniej wydaje się interesujące przytoczenie kilku stanowisk.

Na przykład Josef Dolch uważa, że trzeba wyraźnie oddzielić filozofię wychowania od pedagogiki. Leży to w interesie jednoznacznego rozdziały zadań poszczególnych dyscyplin. „Filozofia wychowania jest pewną dziedziną filozofii, n nie pedngogiki”²⁷. (Podobnie pedagogika nierzadko jest rozumiana juko |>edu-gogicznu psychologia, pedagogiczna socjologia czy pedagogiczna biologia²⁸.) Tego rodzaju pogląd wzbudza wątpliwości, czy. faktyczniedfilozofia wychowania daje się tak ostro oddzielić od pedagogiki ogólnej^. Stanowisko Dolcha różni się od przytoczonego wcześniej stanowiska ^:Langenvelda, którym właśnie wszelką refleksję i związane z nią filozoficzne sposoby poznawania przedmiotu pedagogiki uważa za sprawę teorii pedagogicznej, ponieważ to przedmiot decyduje o nazwie dyscypliny naukowej. Mówiąc inaczej: to specyfika przedmiotu wychowania wskazuje potrzebę zaistnienia filozofii wychowania.

W swej tradycji nauki pedagogiczne opierają się na dwóch naukowych filarach: filozoficznym i pragmatycznym³⁰. Z jednej strony refleksja pedagogiczna (reflexion engagee - W. Flitner) przywiązuje pedagogów - praktyków; i naukowców — do pewnych metafizycznych zasad, ale z drugiej realia sytuacji pedagogicznej zmuszają do rzeczowego i konkretnego prowadzenia badań. Dlatego empi-ria pedagogiczna i pedagogiczna refleksja „sięgają” po siebie w swych naukowo-pedagogicznych badaniach i służą sobie wzajemnie, W. Fitner pisze o pewnym świecie „pomiędzy”, w którym spotykają się oba pedagogiczne sposoby postępowania w badaniu faktów i upewnianu się co do ich sensu³¹.

⁴⁶    Patrz: tamże, a. 149.

⁴⁷    W. Linke, Ausaage..., a. 12.    i

⁴³ Na temat koncepcji redukujących pedagogikę do działu innych nauk społecznych w polskiej literaturze pedagogicznej pisze S. Palka, 7Voria pedagogiczna..., a. 37—43.

⁴⁹ Tamże.

³⁰ Tamie, s. 17. W. Linke przytacza pogląd Herberta, który zauważył związek pomiędzy empirią i refleksją: „Pedagogika jako nauka zależy od filozofii praktycznej i psychologii. Ta pokazuję cel kształcenia, tamta drogę, środki i przeszkody". Por. J.F. Herbert, Urnrias pódagogischer Vorlesung, [w:] Die bedentendaten podagogiaclitn Schriflen Johann Friedrich fferbart, Laogezaalza 1899, 8.

195.

■ • 31 Tamże, e. 17, Por. W. Fłitner, Dna Selbatueratnndnia der Erziehiingsuiisaenachaft in der Gegen-wart, Heidelberg 1973, a. 23, W. Klafki, Engagement and Refltksum, [w:] Studien zur Bildungetheo-rie und Didahlik, Weinheim 1964, s. 4GIT.

Refleksja spina więc klamrą to, co narzuca się człowiekowi w jego doświadczeniu, w empirycznej bezpośredniości życia oraz to, co zostało przedstawione w różnych interpretacjach metafizycznych i będących ich konsekwencją aksjologicznych koncepcjach człowieka. Należy oczekiwać, że refleksja ta będzie prowadzona według pewnego porządku wyznaczonego zarówno przedmiotem badanym, jak i metodą go rozpoznającą. Jak podaje W. Linke, charakterystyczne dla metody pedagogicznej refleksji jest właśnie filozofowanie na temat pedagogicznego działania. Jednakże związek, jaki zachodzi pomiędzy pedagogiką i filozofią, jest innej natury niż jej kontakt z takimi empirycznymi dyscyplinami, jak psychologia, socjologia, biologia czy medycyna. Pozostają one w ścisłym związku z pedagogiką, ale do niej nie należą. J. Deborlaw nazywa je z tego względu antropologicznymi dyscyplinami sąsiadującymi (anthropologische ,flachbardyscypli-nen") z którymi pedagogika musi prowadzić efekLywny dialog¹².

Horyzont rozważań na temat teorii i praktyki w pedagogice polskiej rozszerza pogląd S. Palki, który ich sens dostrzega w powiązaniu ze sprawami o charakterze naukowym, społecznym i kulturowym zarówno czasów współczesnych, jak i przeszłych.

,/Iboria pedagogiczna sensu stricto stanowiłaby uporządkowany zbiór praw odnoszących się nie tylko do tych elementów dziedziny oraz składowych tych elementów, które występąją współcześnie na terenie określonego kraju, lecz także do tych, które występują w skali globalnej oraz do tych, które występowały w przeszłości. Wymagać to będzie jednak innego spojrzenia na historię wychowania i myśli pedagogicznej"^{1 2}.

Zdając sobie sprawę, żerozwój pedagogiki odbywa się w sposób raczej mglisty i nieuporządkowany, aniżeli konsekwentnie linearny³⁴, S. Palka precyzuje zadanie badacza-teoretyka nie jako rekonstrukcję przebiegu szeregu identycznych zdarzeń historycznych, lecz jako poszukiwanie zjawisk i prawidłowości wspólnych dla różnych faz rozwoju społecznego, kulturowego, politycznego, oświatowego społeczeństw — w różnych krajach i kręgach kulturowych³⁵. Zadanie to, oprócz tego, że polegałoby na opisie rzeczywistości empirycznej, obejmowałoby - dzięki refleksji na nim nadbudowanej — formułowanie- prognoz i projektów działań wychowawczych³⁰.

Człowiek jako przedmiot badań - według schematycznego, a zarazem upraszczającego podziału nauk — może być rozpatrywany w dwóch różnych aspektach albo też za pomocą dwojakiego rodzaju metod.(Ź jednej strony - jako część natury,') i wówczs pojmowany jest z perspektywy ogólnej reguły i wyjaśniania, co w konsekwencji oznacza perspektywę związków przyczynowo-skutkowych.

1

³³ Patrz: tamie, o. 12. Podział nauk według Diltheya, Wildebanda i Rickerta przedstawia H.Tbchomler w cytowanej pozycji, o. 32.

³³ S. Falka, Teoria pedagogiczna..., o. 48,

Tamże, a. 19.

³³ Tamie, a. 48-49.

2

Tamże, a. 31.