87

87

Cechy charakterystyczne

Wariant oficjalny ustnej odmiany języka ogólnego używany jest w sztywnych (sformalizowanych) sytuacjach publicznych i towarzyskich, np. w czasie lekcji w szkole, w czasie egzaminu, wykładu na wyższej uczelni, w radiu, w telewizji, w urzędzie. Wariant ten cechuje to, że osoba posługująca się językiem stara się mówić poprawnie i starannie dobiera odpowiednie słowa. Mówienie nie jest wtedy bezwysiłkowym zespołem zjawisk psychicznych, ale staje się działalnością w mniejszym lub większym stopniu przemyślaną. Jest to odmiana polszczyzny o niewielkiej wariantywności fonetycznej, ściśle skodyfikowana pod względem fle-ksyjnym, składniowym i semantyczno-leksykalnym. Mówiący używają niewielu wyrazów nacechowanych ekspresywnie. W doborze słów i formułowaniu zdań wariant ten zbliża się do ogólnej odmiany pisanej.

Natomiast w kontaktach codziennych, prywatnych, nieoficjalnych, nieinstytucjonalnych, towarzysko-rodzinnych używany jest powszechnie wariant nieoficjalny - nazywany inaczej odmianą potoczną, odmianą swobodną, językiem potocznym, stylem potocznym, polszczyzną potoczną. Jest to podstawowy wariant polszczyzny ogólnej, wyróżniony przez wszystkie opracowania, niezależnie od sporów dotyczących rozumienia terminu „potoczność”. To właśnie w nim zachodzą najważniejsze innowacje decydujące o rozwoju języka polskiego, on najszybciej odzwierciedla zmiany zachodzące w życiu narodu i w jego kulturze.

Odmiana ustna języka ogólnego nie jest jednolita terytorialnie; wyraźnie zaznaczają się w niej różnice terytorialne sprowadzające się zarówno do odmienności fonetycznych (niewielkich), jak również w zakresie słownictwa. Można więc wyróżnić mowę warszawską, poznańską, krakowską, wrocławską, śląską, pomorską, wschodnią. Oto dla przykładu kilka regionalizmów krakowskich: kaflarz ‘zdun’, szabaśnik ‘piekarnik’, sznycel ‘kotlet mielony’, tuman ‘człowiek tępy’, stopki ‘bezpieczniki’, sagan ‘czajnik’.

Cechy charakterystyczne

Odmianę językową można scharakteryzować, obserwując teksty w niej powstałe. Zróżnicowanie gatunkowe wypowiedzi ustnych jest ogromne. Tekstem jest tutaj zarówno krótki dialog w sklepie, jak i wielogodzinna dyskusja naukowa, tekstem jest każda, najmniejsza nawet wypowiedź funkcjonująca w określonych warunkach społecznych. Co łączy wszystkie teksty ustne?

Specyficzne cechy ustnej odmiany języka ogólnego wynikają przede wszystkim z właściwości substancji fonicznej.