95

95

Oficjalny i nieoficjalny wariant ustnej odmiany polszczyzny ogólnej

Trzy typy dialogu to skrajne bieguny, między którymi istnieje wiele typów pośrednich, przejściowych, np. typem pośrednim między konwersacją a dialogiem osobistym jest dyskusja, pogawędkę zaś możemy umieścić między dialogiem sytuacyjnym a konwersacją. Mukarovsky zauważa słusznie, że dialog osobisty i sytuacyjny stanowią konieczność życiową, są naturalnie przypisane człowiekowi, natomiast konwersacja to dialog sztuczny, który jest już zdobyczą kulturalną.

Anna Wierzbicka, rozwijając Bachtinowską teorię gatunków mowy, wydzieliła i zdefiniowała w ramach „semantyki elementarnych cząstek znaczeniowych” wiele gatunków ustnych, takich jak pytanie, rozkaz, groźba, ostrzeżenie, pozdrowienie, podziękowanie, gratulacje, kondolencje, przeprosiny, komplement, przechwałka, skarga, przemówienie, wykład, pogadanka, rozmowa, dyskusja, spór, kłótnia, reminiscencje, żart, kawał, flirt, toast, donos (por. Wierzbicka, 1983; zob. hasło: Gatunkowe wzorce wypowiedzi).

Oficjalny i nieoficjalny wariant ustnej odmiany polszczyzny ogólnej

Wariant oficjalny cechuje poprawność, staranność wymowy i tendencja do respektowania norm językowych. W tym wariancie mówienie jest procesem świadomym i wymaga o wiele większego wysiłku intelektualnego niż mówienie wariantem nieoficjalnym, które jest często czynnością mechaniczną, pozbawioną większej troski o poprawność wypowiedzi i dobór słów.

Wariant oficjalny cechuje z jednej strony swoisty konserwatyzm i uleganie wzorcom tradycji (polszczyzny pisanej), z drugiej zaś strony jest to wariant bardzo otwarty na przemiany cywilizacyjno-kulturowe, gdyż zasób środków językowych w tej odmianie polszczyzny zostaje natychmiast wzbogacony o nowe zjawiska z życia gospodarczego, społecznego czy kulturalnego. Obserwujemy to szczególnie teraz, w latach dziewięćdziesiątych XX wieku.

Bogactwo słownictwa z różnych dziedzin życia, staranna budowa zdań, logiczne powiązania między poszczególnymi segmentami tekstu powodują, że wariant oficjalny ustnej odmiany polszczyzny ogólnej zbliża się w znaczny sposób do odmiany pisanej.

W większości naszych kontaktów językowych używamy wariantu nieoficjalnego (potocznego). Jest to podstawowy, najczęściej używany, najbardziej powszechny, nienacechowany wariant języka polskiego. Spośród wielu definicji języka potocznego przytoczmy definicję Aleksandra Wilkonia: „[...] można określić język potoczny jako odmianę języka