8 (167)

scerkować. Mimo największych starań wszelkie ich w;twory    papieru

-:ą zazwyczaj wybrudzone klejem, pogniecione, krzywo przyeie---. Mie-zadko się zdarza, że uczniowie, mimo dobrze przyswojonego mater: ,-u. mają obniżane stopnie z geografii czy' geometrii, ponieważ nie urn: ,*■' wykonać dodatkowych pomocy do zajęć (różnych modeli, wykresów konstrukcji z drutu ilp.). Sprawa ta zaczyna nabierać coraz większe znaczenia w związku z unowocześnianiem metodyki nauczania wyże: wymienionych przedmiotów oraz w związku ze wzrostem znaczenia politechnizacji w nauczaniu.

Pomimo tak licznych powodów sprawiających, ir.iec: •-.mniaion* w tbzwoju ruchowym mają -óżne przeszkody w nauce -zkolr.-z zmiernie rzadko spotykaliśmy się że zjawiskiem, koy opóźnienie moto-ryczne było zasadniczą przyczyną poważnych niepowodzeń w klasa- o wyższych. W grupie uczniów z niepowodzeniami szkolnymi w ki. V - Y". stwierdziliśmy nawet wyraźny spadek częstości występowania kich deficytów w zakresie rozwoju ruchowego.. Fakt ten ilustruje tabela 8.

Tabela 8

Poziom rozwoju sprawności ruchowej uczniów z niepowodzeniami szkolnymi w Masach I-VI

Klasa	% uczniów bez poważnych deficytów		% uczniów z poważnymi deficytami		Ogóiem
	bez fragmentarycznego deficytu	z małymi deficytami (poniżej 0,20)	0,20-0,40	0,40-0,60
i-n	53,0	16,5	29,2	1,3
	69,5		30,5		100,0
ni-iv	51,4	12,5	34,0	2,1
	63,9		36,1		100,0
V-VI	60,0	23,3	14,2
	S3,3		16,7		100,0

Zmniejszanie się liczby zaburzeń motorycz.nych wśród złych uczniów w klasach -wyższych jest o tyle zrozumiale, że ani poziom graficzny pisma czy rysunków dziecka, ani sprawność w wykonywaniu ćwiczeń gimnastycznych czy zadań na zajęciach technicznych nie jest w naszych szko-iach podstawą do ogólnej klasyfikacji uczniów. Zaburzenia ruchowe stanowią dużą przeszkodę w uzyskiwaniu dobrych postępów w klasach początkowych, a w wyższych pogarszają tylko wyniki w nauce z poszczególnych przedmiotów.

5. ZASUSZENIA PROCESU LATERALIZACJI

JAKO PRZYCZYNA TRUDNOŚCI I NIEPOWODZEŃ W' NAUCE ^!ł

Jednym z aspektów, a zarazem i czynników ruchowego rozwoju dziecka jest postępujący proces Iateraiizacji, czyli przewagi stronnej jego czynności.

Rozwój ruchowej sprawności człowieka opiera się, jak wiadomo, na daleko posuniętej specjalizacji funkcji. Specjalizacja w zakresie czynności ruchowych kończyn nie ogranicza się u człowieka jedynie do wykonywania odrębnych zadań przez kończyny dolne oraz górne, lecz wy-: cepu je także w pracy kończyn prawych i lewych. Przewaga jednej ręki nad drugą przy jednoczesne¹ ruchowej ich koordynacji pozwala człowiekowi osiągnąć wysoki . ropień sprawności, a zarazem ekonomii .notorycznej. Za typowy uważa cię przy tym laki rodza j przewagi, ki*' dy ręka prawa dominuje nad lewą.

Jest już dziś faktem oczywistym, że przewaga jeunej strony ciała nad drugą nie zjawia się od razu w postaci gotowej, lecz powstaje stopniowo i nasila się w miarę ogólnego rozwoju dziecka. Nawet potoczna obserwacja wykazuje, iż wprawdzie u większości ludzi zaznacza się przewaga prawej strony ciała nad lewą, jednak ten model funkcjonalny nie jest jedynym możliwym. W każdej większej grupie zarówno dzieci, jak i ludzi dorosłych istnieje pewien odsetek osobników leworęcznych.

Większa sprawność funkcjonalna jednej strony ciała od drugiej nie ogranicza się wyłącznie do pracy rąk, jakkolwiek najwyraźniej zaznacza się w czynnościach manualnych. Przewagę stronną można zauważyć również w zakresie funkcji kończyn dolnych, ruchów tułowia oraz w pracy niektórych parzystych narządów zmysłowych. Podobnie jak o praworęczności i leworęczności, można więc mówić również o prawo-nożności i łewonożności oraz prawooczności i lewooczności.

Oprócz zjawiska dominacji jednorodnej, kiedy to praworęczności towarzyszy prawooczność i prawonożność, a leworęczności — lewoocz-ność i lewonożność, zdarzają się przypadki dominacji niejednorodnej, zwanej inaczej skrzyżowaną. W praktyce spotkać można różne rodzaje-dominacji skrzyżowanej. Bywają np. dzieci leworęczne, lewonożne i jednocześnie prawooczne, bądź też dzieci praworęczne, a przy tym lewo-oczne i lewonożne itp. Powstaje wtedy problem współdziałania pcszcze-

¹⁴ Zaburzenia procesu Iateraiizacji zostały przeze mnie szczegółowo omówione-w publikacjach: Dziecko leworęczne (Warszawa 1961, NK) oraz Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka. W niniejszym rozdziale ograniczyłam się do pokazania wyników badań naszego Zespołu na temat roli zaburzeń procesu Iateraiizacji w powstawaniu trudności 1 niepowodzeń szkolnych, wstępne zaś informacje o typach tych zaburzeń podałam w dużym skrócie i uproszczeniu.

143