93

93

Właściwości odmiany ustnej wynikające ze specyfiki komunikacji „twarzą w twarz’

No a muszę powiedzieć że ja raczej — to się rozczarowałem się do yy fantastyki znaczy do rozwoju przede wszystkim fantastyki naukowej pod względem — y ilościowym produkcja jest - bardzo obfita w dalszym ciągu ale - m mało bardzo właśnie rzeczy nowych - oryginalnych - y widziałem - tak że prawdę powiedziawszy — ym raczej polegam na y moich - y rozmaitych korespondentach z tego kręgu prawda -y ań aniżeli sam bym miał y brać się do czytania tych wszystkich rzeczy boja tego - ilościowo bardzo dużo się pojawia — po prostu.

Ten urywek dobrze pokazuje odmienny w stosunku do polszczyzny pisanej charakter składni wypowiedzi ustnej. Segmenty tekstu są luźno powiązane, rozluźnione są rygory logicznego związku między nimi, występują charakterystyczne dla tworzonego tekstu zwroty typu: no a muszę powiedzieć, znaczy, właśnie, tak że, prawdę powiedziawszy, prawda, po prostu.

Kategoria spontaniczności obejmuje tylko teksty ustne tworzone doraźnie, bez wcześniejszego przygotowania. Nie obejmuje natomiast tekstów ustnych odtwarzanych, swoistych klisz językowych, np. anegdot, żartów politycznych, ustnych tekstów folklorystycznych, które to gatunki mowy są świetnie skomponowane, zintegrowane składniowo, bez najmniejszych potknięć, anakolutów, zaburzeń składniowych. Są to teksty ustne reprodukowane, niespontaniczne, gdyż nadawca wcześniej je przygotował lub się ich nauczył.

Z wypowiedzią spontaniczną nierozerwalnie związana jest korekta, zjawisko również obce polszczyźnie pisanej. To właśnie wypowiedź mówiona ^;est często poprawiana. Myśl biegnie bowiem szybciej niż słowo, częściej myślimy o czymś innym, a o czym innym mówimy, zaczynamy pewne zdanie wypowiadać, nie kończymy go, zmieniamy intencję wypowiedzi, do-określamy, dopowiadamy nowe kwestie, stwierdzamy pomyłkę, nieprecyzyjność wypowiedzenia itp.

Trzecim wreszcie czynnikiem znacznie wpływającym na kształt wypowiedzi ustnych jest sytuacyjność rozumiana szeroko jako otoczenie aktu mowy. Na kontekst sytuacyjny składa się kilka bardzo istotnych elementów, mianowicie relacja między osobami dialogu (przy rozmowie kilku rsób - polilogu), miejsce aktu mowy, a więc wszystkie relacje przestrzenne, czas w swej wieloaspektowości - „teraz”, „przedtem”, „potem”, inne składniki fizyczne i merytoryczne, np. temat dialogu (zespół tematów), parametr-' socjalne rozmówców: ich wiek, płeć, zawód, pochodzenie itp., ich wierzą o świecie, cechy psychiczne i fizyczne (por. Pisarkowa, 1978).

Elementy sytuacji, w której toczy się rozmowa, przenikają do wypowie-iz, zko jednostki informacyjne. Mówiący często redukują niektóre treści, : rzrstki komunikacyjne zbędne, gdyż są one dane sytuacyjnie. Zamiast po-

tzzieć np.: Nasz stół w kuchni się zepsuł, można - wykorzystując elementy ~-zcji - powiedzieć: Zobacz!