98

Rozdział 4

Oświata i wychowanie w epoce średniowiecza

Stefan Wołoszyn 4.1. Klasztory i szkoły kościelne

Prymat oświatowy w średniowieczu - przynajmniej w jego pierwszych stuleciach - należy do Kościoła, który kształtuje chrześcijańską kulturę umysłową. Szerzą ją i pielęgnują klasztory oraz szkoły kościelne. Przepaja też ona wszystkie warstwy społeczne, od najniższych do najwyższych, i wszystkie dziedziny życia.

Klasztory i obowiązujące w nich reguły zakonne były próbą (pomyślną) ujęcia w ramy organizacyjne ruchów i nakazów życia ascetycznego, nadania mu jednolitych form i wykorzystania ascczy dla celów polityki kościelnej. Propagowanie bowiem przez Kościół ascezy - nakazu etyki chrześcijańskiej odwracania się i pogardy w stosunku do świata doczesnego - oraz zachęta, aby wierni wyrzekali się dóbr materialnych w imię wiecznego zbawienia, wzmacniały polityczne dążenia Kościoła zmierzające do panowania nad całym światem. Zaostrzanie się ascczy pomnażało bogactwa Kościoła: wstępujący i zamykający się w klasztorach wyrzekali się dóbr prywatnych na rzecz instytucji, a to zwiększało siłę i wpływy polityczne Kościoła. W ówczesnym święcie i ustroju feudalnym potęga polityczna zależała głównie od dóbr ziemskich i bogactw, jakimi się władało.

Za pierwszy klasztor katolicki' uważa się zgromadzenie męskie założone około 529 r. na Monte Cassino przez św. Benedykta z Nursji. Około 540 r. powstała reguła drobiazgowo normująca życie zakonników². Zaczynała się od słów Ausculla fili (Posłuchaj, synu). Na czele zgromadzenia zakonnego stał wybieralny opat. który był ojcem wspólnoty klasztornej i stróżem reguły. Życie mnichów wypełniała modlitwa i praca.

Wkład zakonów (szczególnie benedyktynów, ale i innych, które powstawały w późniejszym okresie średniowiecza) w rozwój cywilizacyjny Europy był ogromny.