CCF20090605003

czych, natomiast z reguły stanowi kruchą podstawę daleko idących działań interwencyjnych.

Wrażenia uzyskiwane za pomocą obserwacji luźnej trudno również komukolwiek przekazać, ponieważ nie można poprzeć swych wrażeń nie zatrzymanymi w pamięci faktami. W trakcie obserwacji luźnej nie mamy też możliwości dłuższego zastanawiania się nad tym, co oznaczają zauważone zjawiska. Nasza umiejętność właściwego zrozumienia znaczenia tych zjawisk zależy w prostej linii od zasobu wiedzy o gestach, normach, zwyczajach i sposobach zachowania panujących w środowisku, którego przedstawicieli obserwujemy. I tak na przykład przyjaciel-sko-zabawowe gesty żaczepno-obronne „nastolatków” skłonnych do bijatyki mogłyby u ludzi dorosłych być wskaźnikiem znacznej wrogości i tendencji destrukcyjnych.

Luźna obserwacja nie daje zwykle materiału do wnioskowania o przyczynach zjawisk lub do szukania szerszych prawidłowości przyczynowo-skutkowych. Wyniki tej obserwacji można rejestrować w formie zapisu informującego o wrażeniach lub nie rejestrować w ogóle. Notatki, które niekiedy robi nauczyciel o głównych cechach jego uczniów, są właśnie rezultatem zgene-ralizowanych obserwacji.

Luźna obserwacja, tak jak całe działanie rozpoznawcze, jest podporządkowana sprawie oddziaływania wychowawczego. W związku z tym nie powinno się jej łączyć z bezpośrednim działaniem wychowawczym; to, co bezpośrednio zauważono, nie musi bowiem być natychmiast skorygowane.

POGŁĘBIONA OBSERWACJA CELOWA

Ten rodzaj obserwacji różni się od dotychczas omawianej obserwacji luźnej tym, że przy jej podjęciu określa się cel, w związku z tym obserwacja jest stosowana wybiórczo. Jednocześnie jednak jest to obserwacja wszystkich wydarzeń związanych z interesującym nas celem, obserwacja, w której nie przewiduje się kategorii, w które można ująć zaobserwowane wyniki, oraz nie określa się wyraźnie granic zainteresowań obserwatora. Mając na przykład niejasne wrażenie, że koleżanki i koledzy śmieją się z uczennicy X, obserwujemy wszystkie jej kontakty społeczne, jej sposób zachowania po ustaniu tych kontaktów społecznych itp. W pogłębionej' obserwacji celowej również zwracamy uwagę na wszystkie zjawiska w jakikolwiek sposób związane z interesującą nas sprawą oraz na zjawiska mogące dostarczyć wytłumaczenia przyczyn i skutków danych zachowań. Zwrócimy więc uwagę i na to, co uczennica X mówi o kontaktach społecznych, i na posiadane przez nią rzeczy, które mogą wpływać na jej pozycję i atrakcyjność w ocenach koleżanek i kolegów. Pogłębiona obserwacja celowa jest nieco podobna do stosowanej na gruncie psychologii klinicznej metody obserwacji Piageta, która bywa używana do dogłębnego przestudiowania i zrozumienia indywidualnych przypadków. Pogłębiona obserwacja celowa może być stosowana także wobec grupy uczniów. Najlepsze rezultaty przynosi ona wówczas, gdy występuje w połączeniu z innymi technikami, głównie z wywiadem, czasem zaś — z analizą wytworów. Należy więc stosować zapis zjawisk obserwowanych za pomocą tej techniki.

Pogłębiona obserwacja celowa daje informacje dokładne i wartościowe, nie zawsze jednak wystarcza do zrozumienia zjawisk. Ponadto nie stwarza ona możliwości porównywania uzyskiwanych wyników — ze względu na zindywidualizowane cechy każdego obiektu, który się w swoisty jednorazowy sposób obserwuje — oraz nie umożliwia dokonywania powtórzeń, co związane jest z brakiem porównywalności zjawisk, a więc brakiem podstaw do szukania analogii.

Warto też pamiętać o tym, że przy takich ograniczeniach trudno sprawdzić obiektywność danych uzyskiwanych za pomocą pogłębionej obserwacji celowej, z reguły też nie można upowszechniać unikalnego sposobu obserwacji stosowanego przez daną osobę. W tym rodzaju obserwacji indywidualność obserwatora, jego skłonność do dostrzegania i oceniania zjawisk, które raczej jego intuicja niż umysł ocenia jako ważne, jest bardzo istotna. Chodzi tu bowiem o uchwycenie możliwie wielu elementów trudno definiowanego celu obserwacji,, a w takiej sytuacji elastyczność i brak rygorów myślenia są bardziej przydatne niż ścisłe wskazówki dotyczące postępowania.

187