CCF20090605007

wujemy więc próbkę uczniów, zmieniając co pewien czas obiekty obserwacji.

Dane z obserwacji topograficznej mogą być przydatne wówczas, gdy:

—    symbole prawidłowo przewidują zachowania, które mają być rejestrowane,

—    obserwuje się niewiele osób,

—    dysponujemy dobrze opracowanym sposobem zmiany przedmiotu obserwacji, np. na każdej z osób zatrzymuje się wzrok przez 1 minutę. Otrzymane w ten sposób rezultaty można traktować tak, jak wyniki próbek czasowych.

Innym przykładem systemu obserwacji skategoryzowanej jest tzw. system Balesa.

Zastosowanie tego systemu analizy zachowań pozwala na zdobywanie informacji o zagadnieniach związanych z orientacją, oceną, kontrolą, podejmowaniem decyzji, tworzeniem i rozładowywaniem napięcia oraz działaniami zmierzającymi do integracji grupy. Dokładnie omówiono je w rozdziale III przy przedstawianiu sposobów, za pomocą których nauczyciel może zbierać informacje o zespole uczniów.

Łatwo zauważyć, że systemy kategorii dotyczące zachowań członków zespołu nie zawsze mogą być w dość bezpośredni sposób zastosowane do sytuacji pedagogicznej, tj. takiej, w której zwykle bywa nawiązany kontakt między członkiem grona nauczycielskiego lub inną osobą dorosłą, wywierającą wpływ na zachowanie wychowanków, a ich grupą. Na ogół inne kategorie zachowań trzeba przewidzieć dla wychowawców niż dla wychowanka. Nie ulega wątpliwości, że oddziałują oni na siebie wzajemnie, poczyniono więc próby sporządzenia zestawów kategorii obejmujących zachowania i wychowawców, i wychowanków. Próby takie odnoszą się do sytuacji dydaktycznej, tj. pracy nauczyciela w klasie szkolnej.

N: A. Flanders¹ w swoich badaniach sprowadził całokształt zachówań występujących na lekcji do 10 kategorii. Siedem spośród nich odnosi się do tego, co mówi nauczyciel, dwie — do

tego, co mówi uczeń, a jedna rejestruje ciszą lub zmieszanie, /u równo uczniów, jak i nauczyciela, połączone z brakiem reakcji. Wyniki uzyskiwane za pomocą tego systemu cechuje dość duża dokładność.

Gdy mówi nauczyciel, obserwator kwalifikuje jego słowa jako:

1.    Akceptowanie poglądów lub opinii ucznia.

2.    Nagradzanie, pochwałę.

3.    Akceptowanie, wyjaśnianie lub zastosowanie pomysłu ucznia.

4.    Zadawanie pytania.

5.    Wykładanie, informowanie o faktach, wyrażanie opinii.

6.    Udzielanie wskazówek, wydawanie poleceń.

7.    Wyrażanie niezadowolenia, krytykowanie.

Słowa ucznia można zaklasyfikować do jednej z następujących kategorii:

1.    Reagowanie (odpowiadanie) na to, co mówi nauczyciel.

2.    Inicjowanie interakcji z nauczycielem.

Rozważenie różnych kategorii zachowań pojawiających się w poszczególnych fragmentach lekcji pozwala na szczegółowe przeanalizowanie różnic w zachowaniu nauczycieli i uczniów w zależności od typu działania podejmowanego w klasie. Metoda ta, zwana analizą interakcji w klasie, mimo swoich ograniczeń informuje tylko o kilku aspektach pracy nauczyciela, nie ocenia jakości ani treści informacji i sposobów wymierzania sankcji, daje wiele wiadomości o porozumiewaniu się nauczyciela z uczniami. Omawiamy ją dokładniej w rozdz. VII.

Przedstawione wyżej listy zachowań ogólnych, tj. ujmujących całokształt zachowań, w przeciwieństwie do list zachowań specyficznych, np. dotyczących tylko tego, jak nauczyciel operuje sankcjami, czy jak uczniowie się bawią, stanowią próbę całościowego ujęcia wszystkich procesów interakcji zachodzących między wychowawcą a wychowankami oraz między samymi wychowankami. Próby te można traktować jako bardziej ambitne niż listy kategorii szczegółowych, o których wspominaliśmy uprzednio. Nauczyciel może skorzystać z tych prób dla stworzenia własnego systemu analizy. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby podobne kategorie sporządzać dla pojęciowego uporządkowania wielu innych

13*

195

1

N. A. Flanders, B. Rosenshine Teaching Behaviours and Student Achieuement. London 197.1, s. 42 i nast.