CCF20090704020

42 Część I

dowania się w wypełnianiu historycznego posłannictwa. Duch jest odtąd u Heideggera zwiątany z samym byciem¹⁷ i z autentycznym, bo sięgającym źródeł, myśleniem o byciu.

Pamiętając o tym, wróćmy do rozważań Heideggera na temat myślenia i bycia, ich jedności w starożytnej Grecji, ujawniającej się w znaczeniach terminów fysis i logos, oraz ich rozdzielenia, które się dokonało w nowożytnej filozofii. By wyjaśnić bliżej tę jedność, a przez to, czym jest myślenie autentyczne, Heidegger proponuje nam lekturę trzech różnych tekstów: Heraklita, Parmenidesa i Sofoklesa. Na kilka kwestii chcę tu zwrócić uwagę.

I

Pierwsza kwestia jest związana ze znaczeniem słowa: logos. Zdaniem Heideggera, tłumacząc je przez rozum, dochodzimy do absurdu, zacierając cały sens filozofii greckiej. Bliższe prawdy jest tłumaczenie logos przez mowę, dyskurs; legein bowiem znaczy mówić, ale i ono nie jest pierwotne¹⁸. Na podstawie tekstów Heraklita Heidegger dowodzi, że lego, legein odpowiada niemieckiemu słowu lesen, a więc zbierać, na przykład wiśnie. Lesen to także czytać, i nie powinno to dziwić, gdyż lektura nie jest niczym innym niż zbieraniem różnych rzeczy w jedną całość. Logos zatem powinno się rozumieć zgodnie z niemieckim słowem Sammlung, które oznacza jednocześnie czynność zbierania i to, co zebrano, co jest zgromadzone, skupione (Versammlung) - czyli że Grekom nie chodzi tu ani o słowa, ani o mowę, lecz o to, co się łączy, skupia, a skupiając utrzymuje się samo przez się. Jest to więc po prostu bycie.

Ta właśnie analiza językowa, której prawidłowości osądzić nie mogę, zresztą nie jest dla nas ważna, ma poświadczyć, że dla Heraklita fysis i logos były tym samym, tyle tylko, że logos charakteryzuje bycie z innego punktu widzenia. Bycie jest tu tym, co czyni, że każdy byt jest całością wielości utrzymywaną przez siebie samą w sposób trwały ¹⁹. Eon, byt

¹⁷ Einfiihrung, op. cit., s. 37, franc. Introduction, s. 60.

^,M Tamże, niem. s. 95, franc. s. 132.

^ISI Tamże, niem, s. 100, franc. s. 139.

(iSeiende) przez logos staje się „wielością w jedności”, „obecnością scaloną” (Anwesen gesammelt), jednością jednoczącą nie tylko to, co różne, lecz nawet to, co jest antagonis-tyczne. Jako przykład podaje Heidegger konstytucję państwa, ona bowiem łączy obywateli i kieruje ich życiem, ona tworzy z nich jedność, właśnie państwo. Przez logos każdy zbiór taki jak państwo, naród przestaje być nagromadzeniem dowolnym, mogącym się rozpaść, a więc pozbawionym bycia. Staje się zjednoczeniem uporządkowanym, a to znaczy także zjednoczeniem podległym rządowi (Walten).

Wywód ten Heidegger opatruje dodatkową uwagą, dotyczącą istoty logosu, czy raczej aspektu tej istoty, którego, jak stwierdza, nikt dotąd nie dostrzegł. Wiemy już z Sein und Zeit -i we Wprowadzeniu do metafizyki tę samą tezę Heidegger powtarza - że mowa i rozumienie istnieją rzeczywiście tylko tam, gdzie zwracają się one ku byciu - logos. Logos zaś - i to ma być ten aspekt mowy - odsłania się jedynie tym, co pytając umieją słuchać, tj. poetom i myślicielom. Tylko oni panują nad słowem, inni widzą to jedynie, co leży na ich drodze, kręcą się zatem w koło we własnym uporze i „są jak psy, cytuje autor Heraklita, które szczekają na to, co nieznane, jak osły, które wolą plewy niż złoto”. Prawda bycia jest im niedostępna. Bycie, logos, odkrywa się nie przed każdym, to przywilej wybranych.

Narzuca się więc natychmiast pytanie, czyżby Heidegger głosząc ten elitarny pogląd, opowiadał się po stronie intelek-tualizmu, który w poprzednich rozdziałach tak ostro krytykował? Dla nas poeta i myśliciel to intelektualna elita. Dla Heideggera także, ale jak się okazuje, z innych względów, nie ze względu na wiedzę tych ludzi, intelekt, walory etyczne lub ogólną kulturę. Heidegger podkreśla inne wartości i w następnym fragmencie expressis verbis swą opinię wyjaśnia. Fragment ten pozwalam sobie zacytować w całości: „Ponieważ bycie jako logos jest źródłowym skupieniem, a nie rumowiskiem i pomieszaniem, gdzie wszystko jest warte równie dużo i równie mało, to jest mu przynależna ranga, władza. Jeśli bycie ma stanąć otworem, musi samo mieć rangę i przestrzegać jej. Słowa Heraklita o wielości jako psach i osłach znamionują to nastawienie. Z istoty jest ono właściwe grec-