CCF20091002036 tif

Powiedzmy otwarcie: rozważania na temat pojęć oznaki, wskaźnika, symptomu, znaku iko-nicznego, sygnału i symbolu nie mogą nie wywołać rozczarowania. Sprawiają zawód, jeśli się oczekiwało wytyczenia ostrych i zdecydowanych granic; jeśli się liczyło na nie budzącą wątpliwości informację: co to symptom, a co wskaźnik, albo czym się różni sygnał od symbolu. Niestety, istniejący stan rzeczy nie pozwala udzielić tego rodzaju informacji.

Słowa „oznaka”, „wskaźnik”, „symptom”, „znak ikoniczny”, „sygnał”, „symbol”, wreszcie „znak” są — każde z nich — rozumiane na różne sposoby. I nic dziwnego, że tak jest, skoro należą zarówno do języka potocznego, jak do języków różnych nauk: medycyny i techniki, poetyki i historii sztuki, fizjologii i meteorologii, logiki i matematyki. W każdej z tych dziedzin pragnie się zużytkować dane słowo do jej własnych potrzeb i w tym celu buduje się odpowiednią jego definicję regulującą. Wydobywa ona i uwydatnia w znaczeniu definiowanego wyrażenia jedne cechy, a pomija inne. Skutkiem, tego zdarza się, że np. pojęcia wskaźnika i sygnału, występujące w dwóch różnych dziedzinach, są sobie bliższe niż dwa odmienne pojęcia sygnału. Wszelkie- te różnice należy rejestrować i uprzytamniać tym, którzy się posługują owymi wieloznacznymi wyrazami. Staraliśmy się to uczynić. Wydało się natomiast nie wskazane formułowanie norm oraz arbitralne decydowanie, co należy, a czego nie należy rozumieć przez dane pojęcie. To bowiem zawsze korzystnie jest uzależnić od rodzaju jego zastosowań.'Pojęcia są narzędziami do obróbki myślowej. Rodzaj tych narzędzi, ich kształt i sposób działania powinny być za każdym razem dostosowane do tego, do czego mają one służyć.

Klasyfikacja czy typologia znaków

Czarne jagody w niektórych regionach Polski ludzie nazywają „borówkami”, w innych zaś „czernicami”. Wyrażenia „czarna jagoda”, „borówka” i „czernica” są w tym wypadku równoznaczne. Ale słowo „borówka” ma także inne znaczenie, takie samo jak słowo „brusznica”; oznacza wówczas czerwone jagody; z których przyrządza się konfitury podawane do mięsa. Mimo jednak że wyraz „borówka” ma dwa znaczenia, nikt nie pomyli z sobą owoców oznaczanych przezeń w każdym z tych znaczeń; owoce te są różne: jeden czarny z niebieskim odcieniem, drugi czerwony, dwie różne rzeczy. Nigdy też czernica nie jest zarazem brusznicą. Gdy zaś ten czarny owoc raz nazywany „czarną jagodą”, a kiedy indziej „czernicą”, nikt znający sens tych słów się nie zawaha, że chodzi o te same jagody, o jedną i tę samą rzecz.

Inaczej w wypadku oznak, wskaźników, symptomów, znaków ikonicznych, sygnałów i symboli. Inaczej, gdyż po pierwsze, nie zawsze są to rzeczy; bywają nimi również zdarzenia i zjawiska. Po drugie zaś, jedna i ta sama rzecz, jedno i to samo zdarzenie, jedno i to samo zjawisko może być —• i prawie zawsze jest — zarazem znakiem tego, tamtego i owego rodzaju. Podobnie jak jeden i ten sam Jacek jest zarazem ojcem, synem, bratem i mężem.

Owoce można poklasyfikować: te —to jabłka, tamte — gruszki, tu poziomki, tam maliny. I klasyfikacja taka okaże się rozłączna, czyli ekonomiczna: żadne jabłko nie będzie zarazem poziomką, żadna gruszka nie będzie zarazem maliną. Tymczasem gdy próbujemy klasyfikować znaki, najczęściej nie udaje się nam zachować rozłączności podziału. Ten oto symbol, wizerunek gałązki oliwnej, jest zarazem znakiem ikonicznym, a znowu tamten sygnał, dźwięk

175