CCF20091006025 tif

względu na swą powszechność w języku na- j turalnym, gdzie większość wyrażeń złożonych, a wśród nich modalne, zaczynające się od słów „możliwe, że’Valbo, jest rzeczą konieczną, by” 1 — ma taki właśnie charakter.

•Większość, ale nie wszystkie. Nie wszystkie ? zdania złożone to wypowiedzi intensjonalne. ; Odróżniamy od nich — ję k s t e n s j o n a l n e. : Ich przykładami, są takie' oto • zdania złożone współrzędnie, jak: „Warszawa leży nad Wisłą i Kraków leży nad Wisłą”, „Warszawa leży nad Wisłą, a Poznań leży nad Wartą”. Prawdziwość albo,. fałszy wgśe, słowem, wartość logiczna ca- • łej wypowiedzi złożonej zależy tu od wartości ' logiczpęj zdań składowych. Stąd jeśli w jednej z podanych wyżej wypowiedzi złożonych praw- . dziwych któreś ze zdań współrzędnych zastą- _: pimy jakimkolwiek innym, również jak i tamto ■ prawdziwym, np. zdanie „Warszawa leży nad ; Wisłą” — zdaniem „Toruń leży nad Wisłą”, ' otrzymamy wypowiedź złożoną prawdziwą: = „Toruń leży nad Wisłą i Kraków.leży nad Wisłą”. Uogólniając powiemy, że do zdań eksten- . sjonalnych stosujemy regułę zastępowania, któ- i ra pozwala bez zmiany wartości logicznej całej ; złożonej wypowiedzi ekstensjonalnej zastąpić ! dowolne jej zdanie składowe innym zdaniem, mającym taką samą, jak tamto wartość logiczną,. . a więc prawdziwe prawdziwym, fałszywe zaś ; fałszywym, obojętne, jakiej treści.    .

Frege opisywał zjawisko ekstensjonalnóści wskazując, że każde, ze zdań składowych, a w '’] przytoczonym przykładzie współrzędnych, wy- 1 raża w tych wypadkach pełny sąd logiczny jako | swój sens i w związku z tym każde też ma ńo-minat zwykły, niezależny, a więc wartość logiczną. Dodawał, iż dotyczy to również niektórych wypowiedzi złożonych podrzędnie, jak np. zdań przyzwolonych ze spójnikiem „chociaż”.

Oto w wypowiedzi złożonej „Czechosłowacja ma

■258

swą flotę morską, chociaż nie leży nad morzem” zarówno zdanie nadrzędne, jak podrzędne wyrażają — każde — pełny sąd i mają jako nominał Prawdę. Podobnie w|^efe_:ęsacb.,. wmffikó-wych rzeczy wis tychfekażdeze zdań składowych

warunkowym" występuje jako \podmiot gramatyczne imię własne bądźft— jakujął to Frege —'„coi,'co’'^poSyęu3e^,'się za równoważne imieniu własnemu”. (Frege, 196.7: 246). Na przykład w okresie warunkowym „jeżeli Acapulco leży między zwrotnikiem Raka a równikiem, to ma gorący klimat” nominatem każdego ze zdań składowych jest Prawda, a sensem — pełny sąd logiczny. Prawda jest także nominatem całego okresu warunkowego. Pozostanie nim,' gdy zdanie podrzędne warunkowe „Acapulco leży między zwrotnikiem .Raka a równikiem”, zastąpimy innym, również prawdziwym, np.. „Acapulco leży mniej więcej na tej samej szerokości geograficznej co Chartum”, i otrzymamy okres warunkowy „jeżeli Acapulco leży mniej .więcej na tej samej szerokości geograficznej co Chartum, to ma gorący klimat”.

Ten ostatni okres warunkowy — tak zresztą jak każdy, okres warunkowy, w którym oba zdania mają ten sam podmiot gramatyczny — jest równoważny następującej wypowiedzi złożonej; „Acapulco, które leży mniej więcej na tej samej szerokości geograficznej co Chartum, ma gorący klimat”,. Także więc i w jej obrębie każde ze zdań — zarówno nadrzędne, jak i podrzędne względne — wyraża pełny sąd logiczny i oznacza Swój zwykły nominat, w tym wypadku — Prawdę. Prawdziwa jest również cała wypowiedź złożona.' A przy tym — podobnie jak okres warunkowy, którego parafrazę stanowi .— ma ona charakter ekstensjonalny.

Zdania złożone ekstensjonalne są — jakeśmy .widzieli — pod względem swej wartości lo-

w*

259

i