CCF20091110005

1. Nowt formy kontroli 25

czynku, które uśmierzają i przedłużają to ogłupienie; potrzeby podtrzymywania takich złudnych swobód, jak wolna konkurencja przy regulowanych cenach, wolna prasą,, która cenzuruje samą siebie, wolny wybór pomiędzy znakami firmowymi i gadżetami.. 1\ ■.    • i.

Pod władzą irepresywnej' całości wolność może zostać przetworzona w potężny instrument • panowania. Zakres wyboru dostępny jednostce nie, jest czynnikiem decydującym" ‘w¹ określaniu stopnia ludzkiej wolności, lecz jest nim to,‘^:'co• -nlożc.:^;być^: wybrano i co jest wybrane przez, jednoslkę-. Kryterium wolnego wyboru nie może być nigdy kryterium absolutnym, ani nie jest ono całkowicie względne. Wolny wybór panów nie znosi panów i niewolników'. Wolny wybór spośród szerokiej różnorodności dóbr i usług nie oznacza wolności, jeżeli te dobra i usługi podtrzymują'społeczną kontrolę nad życiem w znoju i strachu —w to znaczy, gdy utwierdzają alienację. A spontaniczne odtwarzanie przez jednostkę z góry. narzuconych potrzeb nie‘ustanawia autonomii; świadczy tylko o skuteczności kontroli ¹    .. .. i .......

Obstawanie ‘przy twierdzeniu ■ o głębi i skuteczności takich kontroli naraża nas na zarzut, iż w dużym stopniu przeceniamy indoktrynującą moc „mediów” i że ludzie sami mogliby odczuwać i zaspokajać potrzeby, które teraz są im narzucane. Zarzut ten nic trafia w sedno sprawy .'Warunkowanie nie rozpoczyna się wraz z masową produkcją radia^! i telewizji oraz że scentralizowaniem ich kontroli: Ludzie wkraczają . w. tę fazę jako już trwale uwarunkowani ¹ odbiorcy istotna różnica polega na ■złagodzeniu¹'kontrastu (lub konfliktu) między danym 'a możliwym, " między potrzebami. zaspokojonymi a niezaspokojonymi.¹ "Stąd- tak z\vanci..wyrównywanie różnic

\

Społeczeństwo jednowyminroive

'II!'

•'t

' "I

■    ił

■    “S $■

f

i I

Ą\

2<>

,    _%    t. _Sjl    i.*.’    .»    ;•* •. **•••■

lkIasoWy’ch 'ujawnia' ^wą ideologiczną funkcję. Jeżeli pra-(coWnik ń ’jć'gÓ śżcf lubią ten .sam program telewizyjny i"odwiedzają tc same miejscowości wypoczynkowe, jeżeli nuLzyhistka¹' łnh ' Gównie atrakcyjny makijaż jak córka jej'pracodawcy,^! jeśli Murzyn posiada Cadillaca. jeśli oni W.Szyścy Czytają" tę' samą gazetę, to takie upodobnienie hic wskazujć 'na' zanikanie klas, lecz na ' to, w jakim zakresie pótrkeby i ich zaspokajanie, służące zachowaniu Establiśhmełilń, ‘ są " wspólne dla podstawowych grup ludności.'^!:' ¹ ' ••¹ ■ •¹

■,.: -t* i

'. Rzeczywiście, W najbardziej rozwiniętych obszarach Współczesnego społeczeństwa przeszczepienie potrzeb spo-fec/.Aych nu 'Indywidualne jest tak skuteczne, że różnicą między nińii wydaje się czysto, teoretyczna. Czy możną faktycznie odróżnić środki przekazu jako instrumenty informacji i rozrywki od środków przekazu jako narzędzi liianipolowaniti 5 indoktrynowania? Samochód jako utrapienie --- ód 'samochodu jako wygody? Okropieństwp, funkcjonalnej' Architektury' —j od jej komfortu? Pracę nia‘ rzecz Óbroh.y narodowej — od pracy dla zysku korporacji? Prywatną przyjemność — od handlowej i politycznej użyteczności związanej ze zwiększającym się przyrostem'' naturalnym?'    i

Znowu stajemy' wobec jednego z najbardziej drażliwych aspektów rozwiniętej cywilizacji przemysłowej: racjonalnego charakteru'jej irracjoualności. Jej produktywność, i‘wydajność, zdolność'do pomnażania i rozpowszechnia-₍ niń komfortu, do przekształcania marnotrawstwa w po,-trzekę,‘ ii zWisżĆzCnia —- w tworzenie,, zakres, w jakim ta j cywilizacja 'pCŹĆkśżtalda świat uprzedmiotowiony' w przedłużenie ludzkiego' umysłu i ciała sprawia, że samo pojęcie alienacji staje się wątpliwe. Ludzie rozpoznają się w' swy'ćh towarach; odnajdują swoją duszę we własnym

i