CCF20091110007

1. Nowe formy kontroli 29

w którym siła myślenia negatywnego — krytyczna siła Rozumu — jest zadomowiona, stanowi ideologiczne dopełnienie samego procesu materialnego, w którym rozwinięte społeczeństwo przemysłowe wycisza opozycję i godzi ją z sobą samym. Działanie postępu przekształca Rozum w uległość wobec faktów życia i dynamicznej zdolności produkowania większej ilości i bardziej znaczących faktów dotyczących tego samego'rodzaju życia. Wydajność systemu utrudnia rozpoznanie przez jednostkę tego, że nie zawiera on żadnych takich faktów, które nic wyrażałyby represywnej władzy całości. Jeżeli jednostki odnajdują się w rzeczach, które kształtują icli życie, to czynią tak nie poprzez nadawanie rzeczom praw, lecz tylko przez akceptowanie praw rzeczy — nie praw fizyki, lecz praw swego społeczeństwa.

Sugerowałem właśnie, że pojęcie alienacji wydaje się wątpliwe wówczas, gdy jednostki utożsamiają się z egzystencją, która jest im narzucona i wiążą z nią swój własny rozwój i satysfakcję. To utożsamienie nie jest złudzeniem, lecz rzeczywistością. Jednakże ta rzeczywistość tworzy bardziej posunięte stadium alienacji, w którym staje się ona całkowicie obiektywna; podmiot, który jest wyalienowany, pochłaniany jest przez swą wyalienowaną egzystencję. Istnieje tylko jeden \vymiar, który jest wszędzie i we wszystkich postaciach. Osiągnięcia postępu opierają się zarówno ideologicznemu oskarżeniu, jak i osądowi; przed ich trybunałem „fałszywa świadomość” icli racjonalności staje się świadomością prawdziwą.

Wchłonięcie ideologii przez rzeczywistość nie oznacza jednak „końca ideologii”. Wręcz przeciwnie — rozwinięta kultura przemysłowa jest w pewnym sensie bardziej ideologiczna niż kultura ją poprzedzająca, ponieważ ide-

nlogia /u;ijduje.-się dzisiaj w procesie vvylwar/.ania samej siebie ^A. Stwierdzenie to w prowokującej formie odsłania polityczne aspekty panującej racjonalności technologicznej. Aparat produkcyjny oraz dobra i usługi przezeń wytwarzane „sprzedaj;).”, czy też narzucaj;)., system społeczny jako całość. Środki masowego transportu i komunikacji, wyposażenie mieszkań, żywność i ubranie, niepowstrzymany zalew produkcji przemysłu rozrywkowego i informacyjnego niosą ze sol);) wyznaczone postawy i zwyczaje, określone intelektualne i emocjonalne reakcje, któ-ic więcej lub mniej przyjemnie wiąż;) konsumentów z producentami, a przez nich z całością. Wyroby indoklrymiją, manipulują; wspierają fałszywą świadomość, która nic zauważa własnego fałszu. W miarę, jak te dobroczynne produkty stają się dostępne coraz większej ilości jednostek w coraz większej liczbie klas społecznych — indoktrynacja, której są nośnikiem, przestaje być reklamą; staje się sposobem życia. Jest to dobry sposób życia — znacznie lepszy niż przedtem — i jako dobry sposób życia przeciwstawia się on zmianie jakościowej. W ten sposób wylania siy wzór jednowymiarowej myśli i zachowania, w którym idee, aspiracje i cele przekraczające przez swą treść oficjalne uniwersum dyskursu i działania są albo odrzucane, albo redukowane do pojęć tego uniwersuin. Są one definiowane na nowo poprzez racjonalność danego systemu i jego ilościowego przedłużania.    e-f

Tę tendencję można powiązać z rozwojem metody naukowej: opcracjonizniu — w fizyce, bchawioryzmu — w naukach społecznych. Cechą wspólną jest całkowity empi-

* Theodor W. Adprno, Prismen. ICulturkritik wid Gesellschaft (Frankfurt, Suhrkaiup, 195.0), s. 24, 25.