CCF20090212138

stało się odczuwalne i by wyłoniły się nowe formy komunikacji symbolicznej. To samo można powiedzieć o innych dziedzinach ludzkiego działania - na przykład o różnych formach współpracy i uczenia się społecznego - gdzie nowy sposób rozumienia istot społecznych doprowadził stopniowo do nowych rodzajów interakcji międzyludzkich i powstania nowych typów wytworów kulturowych. W tabeli III przedstawiłem uproszczoną i z pewnością nie wyczerpującą listę dziedzin działania człowieka wraz ze sposobami ich modyfikacji pod wpływem specyficznie ludzkiego przystosowania w zakresie poznania społecznego, które systematycznie wplatało się w różnorodne procesy interakcji społecznych w czasie wielu generacji ludzkiej historii.

Dziedzina	Zjawiska społeczne	Zjawiska kulturowe
Komunikacja	Sygnały	Symbole (intersubiektywne, zawierające perspektywę)
Kierunek spojrzenia innych ludzi	Podążanie za kierunkiem spojrzenia	Wspólna uwaga (intersubiektyw-ność)
Uczenie się społeczne	Emulacja, rytualizacja	Uczenie się kulturowe (naśladowanie aktów intencjonalnych)
Kooperacja	Koordynacja	Współpraca (podejmowanie ról)
Nauczanie	Facylitacja	Instrukcja (stany umysłowe innych)
Manipulacja przedmiotami	Narzędzia	Wytwory kulturowe (intencjonalne możliwości)

Tabela III. Przykłady dziedzin działań społecznych przekształconych w czasie historycznym w dziedziny działań kulturowych dzięki wyjątkowemu u ludzi sposobowi rozumienia członków własnego gatunku.

Powinniśmy wiedzieć o wiele więcej o procesach so-cjogenezy w różnych dziedzinach ludzkiej działalności w historii, jednak psychologowie kultury, do których należy zajmowanie się tymi problemami, zwykle nie dokładają starań, by empirycznie badać procesy historyczne, dzięki którym ukształtowały się instytucje społeczne w poszczególnych kulturach. Należałoby tu włączyć do zakresu badan procesy gramatykalizacji w poszczególnych językach, procesy kolektywnego dokonywania ulepszeń w systemach matematycznych charakterystycznych dla poszczególnych kultur. Być może najbardziej rzetelnymi badaniami tych procesów są studia zawodowych historyków, dotyczące historii technologii, historii nauki i matematyki i historii języków (zob. rozdział 2). Jednak uczeni ci nie są przeważnie zainteresowani procesami poznawczymi czy innymi procesami psychologicznymi, toteż informacje bezpośrednio użyteczne dla psychologów są w tym przypadku nieliczne. Pewne dane mogą pochodzić także z badań nad kooperacją, czyli badań sytuacji, w których dwóch partnerów nie znających rozwiązania problemu próbuje wspólnie wymyślić nową strategię lub narzędzie - w sposób podobny do procesu pojawienia się nowego wytworu kulturowego w czasie historycznym (zob. Ashley i Tomasello, 1998).

Znaczenie socjogenezy możemy jeszcze podkreślić, proponując wariację na powracający temat eksperymentu myślowego, w którym umieściliśmy „dzikie dziecko” na bezludnej wyspie. Przypuśćmy, że ogromna wiązka promieni Roentgena pada na Ziemię z przestrzeni kosmicznej i powoduje, że wszyscy ludzie powyżej pierwszego roku życia stają się głęboko autystyczni - tak, że nie mogą się intencjonalnie porozumiewać ani ze sobą nawzajem, ani z nowo narodzonymi dziećmi (mimo że w jakiś cudowny sposób udaje im się nimi opiekować). Roczne dzieci są więc pozostawione same sobie, jeśli chodzi o wzajemne interakcje (podobnie jak we Władcy much), a w tle rdzewieją resztki infrastruktury współczesnej technologii (jak w Mad Maxie). Pytanie brzmi: ile czasu zajęłoby

279