CCF20101213003

zaniu z całością kultury materialnej i duchowej ujawni się w pełni rola książki jako narzędzia ułatwiającego przy pomocy środków jej właściwych utrzymanie, integrację i historyczną ciągłość społeczeństwa”⁹.

„Kultura książki” jako program dla bibliologii pojawiła się ostatnio na nowo w ważnej wypowiedzi Paula Raabego na konferencji Gutenbergowskiej w Moguncji (2000): „Słowo kultura książki [ po niemiecku jeden wyraz: Buchkultur] stało się słowem modnym, które przyjęło się przed dwudziestoma laty jako antyteza pojęcia nowych mediów. W dostępnych słownikach, tym bardziej u Grimmów¹⁰, jeszcze nie występuje, jednak pojęcie kultura książki oznacza - najkrócej mówiąc - historycznie ukształtowany, obejmujący wielką część życia kulturalnego, aktywnie funkcjonujący całokształt obecności świata książek. Pojęcie kultura książki jest więc znacznie pojemniejsze, aniżeli znane określenia system książki [Buchwesen] czy nawet rynek książki [Buch-markt]. Zawiera wszystko, co wiąże się z książkami, przede wszystkim pisanie książek, zapisywanie tego co pomyślane,

poznane, zbadane, nauczone, rozwijanie i realizowanie idei

, »■ -» , . . «•» • .■*

książkowych, krótko więc: wszystko, co dotyczy autora i autorstwa. Na początku stoi więc idea książki. Za centrum kultury książki trzeba uważać produkcję, rozpowszechnianie i sprzedaż książek f...]”¹¹. Raabe podkreśla dalej, że „współczesna kultura książki jest wynikiem długiego procesu historycznego”¹², a walory kulturowej orientacji badawczej w bibliologii są nie do przecenienia, zarówno dla wzbogacenia samej wiedzy o książce, jak też dla innych nauk. Mądry esej P. Raabego jest apologią książki i zarazem optymistyczną wypowiedzią uczonego o perspektywach kultury książki.

Dla bibliologów z naszej części Europy „kultura książki” nie jest pojęciem nowym, także jako przedmiot studiów księgoznawczych. (Choć naturalnie stanowisko Raabego trzeba przyjąć z uwagą i uznaniem, a jego samego widzieć jako doświadczonego sojusznika, który w dobie technicznej rewolucji i politycznych wyzwań stojących przed Europą pełnym głosem upomniał się o „kulturę książki” jako główną kategorię badawczą we współczesnej bibliologii.) Nie można tu zwłaszcza pominąć autorów słowackich od lat

z powodzeniem posługujących _v się pojęciem „kniżna kultura” (Anton Banfk, Jozef Spetko, Gabriela Zibri-tova¹³); nie może zabraknąć węgierskiego uczonego Matę Kovacsa, który zakreślił pole badawcze bibliologii jako „kultura pisania i czytania, książki i biblioteki” [fras-es olvasas-, kónyv- es kónyvtarkultura]¹⁴.

Obok ogólnego pojęcia „kultura książki” występują w międzynarodowym piśmiennictwie coraz liczniejsze pojęcia cząstkowe, pochodne i pokrewne, nieraz zresztą wykraczające poza pole obserwacji bibliologa. Z powodzeniem używa się więc w praktyce badawczej określeń „kultura pisma” i „kultura piśmiennicza” (Schriftkultur), „kultura druku” (print culture) i „kultura typograficzna” (typogra-phische Kultur), „kultura edytorska” {kultura izdanij), „kultura bibliograficzna”, „kultura biblioteczna” i oczywiście - od dawna - „kultura czytelnicza”. Potwierdza to walory omawianej tu aparatury pojęciowej.

Zbierzmy zatem najistotniejsze argumenty na rzecz „kultury książki” jako przedmiotu badań w bibliologii i -następnie - koniecznego składnika programu studiów biblio-tekoznawczych.

„Kultura książki”, stając się generalną dyrektywą badawczą w bibliologii, daje szansę pełnego i pogłębionego opisu fenomenu książki jako wytworu i narzędzia kultury, objęcia całego światowego dziedzictwa książkowego w jego różnorodnych przejawach i funkcjach. Umieszczona pośród innych zjawisk kultury dowiedzie swojego znaczenia w rozwoju cywilizacji, dzisiaj w całej rozległości jeszcze nie dostrzeganego. Poszukiwaniu religijnych, politycznych, ekonomicznych i innych jeszcze uwarunkowań kultury książki będzie towarzyszyć odkrywanie znaczenia książki w wielu sferach życia indywidualnego i społecznego: dla rozwoju i kodyfikacji języków, dla ujednolicenia prawa i liturgii, dla rozpowszechniania idei filozoficznych, politycznych, religijnych, dla upowszechniania nauki i oświaty. Ujawni się specyfika różnych form kultury książki, ich tradycja, ciągłość bądź epizodyczność, icli atrakcyjność dla innych kultur, ekspansja lub zanik.

17