CCF20120104033

256

257

1/

21

3/

ZDANIE (= wypowiedzenie zdaniowe) to konstrukcja werbalna, która:

zawiera czasownik w formie osobowej lub v. formie nieosobowej (tzw. bezosobnik -no, -to. albo bezokolicznik) w funkcji samodzielnego orzeczenia lub jego składnika można ją odnieść do jakiegoś zdarzenia (jakiegoś “stanu rzeczy”: czynności, sytuacji lub zjawiska), o którym “mówi” zdanie - informuje, pyta lub które postuluje

jest komunikatem samodzielnym, tzn. niezależnym od kontekstu.

Omówimy nieco bardziej szczegółowo każdy z tyzr warunków, łącznie bowiem pozwalają one wskazać podstawowy model gramatyczny zdania, które potraktujem jako bazę dla wszystkich innych typów wypowiedzeń zdaniowych.

Ad. 1. Warunek posiadania czasownika w różnych formach pozwala jednoznacznie zaliczać do zdań zarówno konstrukcje typu Piotr spał. Ola pożyczyła swój~ notatki Andrzejowi. Wszedłem do pokoju i ujrzałem potworny bałagan. Przeraziłem się - a także konstrukcje: Kupione dom. Wybito szyby. Wychodzić kolejno i nie gadać!.

Wszystkie one zawierają czasowniki, każda z nich też może być uznana za samodzielny komunikat. Ale fakt że czasowniki mają tu różne formy, pozwala wyróżniać zdania osobowe i zdania r.ioosobowe.

Ad.2. Powyższe wypowiedzi spełniają też warunek 2-każde z nich odnosi się do jakiegoś zdarzenia: że ktoś śpi, pożycza coś komuś, wchodzi gdzieś i coś widzi, odczuwa jakiś stan (boi się); że coś zrobiono lub coś nakazano. Waru-

2n pozwala więc odróżniać zdania pojedyncze (gdzie sen czasownik wskazuje na jedno zdarzenie) i zdania zło-=re ^więcej zdarzeń - więcej czasowników).

Forma trybu czasownika pozwala też odróżniać -czaję zdań inaczej zbudowanych ze względu na intencję .lących: zdania oznajmujące (Piotrspał. Kupiono dom),

: —.puszczające (Poszedłbym do kina. Zrobilibyśmy porzą-je* w pokoju.), tzw. zdania postulatywne (w gramatykach zztołnych stosuje się termin: zdania rozkazujące), czyli ta-■e w których nadawca nie tylko rozkazuje, ale też coś po-

Ił -je, radzi, sugeruje, prosi (Śpij, Piotrusiu! Olu, pożycz --esejowi swoje notatki! Niech kupią dom! Oby szczęśliwie wrócili!), a także zdania pytające (Czy Piotr śpi? Kto śpi? Zz. kupiono dom? Co kupiono?).

Ad.3. Warunek ten pozwala wprowadzić pojęcie -cwnoważnika zdania dla takich typów wypowiedzeń, któ-e nigdy nie są samodzielnym komunikatem, choć także

zawierają formę czasownikową: .....wychodząc z domu....,

pozamykawszy drzwi......; widząc wypadek...; ....spakowaw

szy się... itakże odnoszą się do zdarzeń: wychodzenie z domy, zamykanie drzwi, patrzenie na coś, pakowanie się. Są też yrażane formą związaną z czasownikiem: wychodzić, pozamykać, widzieć, spakować się. Imiesłów nieodmienny zzw. przysłówkowy) z zakończeniem -ąc, -łszy //-wszy to s<że nieosobowa forma czasownika, która jednak tworzy wypowiedzi niesamodzielne, zawsze związane z innym zda-* em czasownikowym: Wychodząc z domu, wkładam płaszcz. -:zamvkawszv drzwi, zgasiłam światło.

Mają one wartość równoważną zdaniom osobowym: Gdy wychodzę z domu, wkładam płaszcz. Wyszłam z zomu, gdy pozamykałam drzwi = (Najpierw) pozamykałam z-zwi i (następnie) zgasiłam światło. Właśnie dlatego takie •instrukcje imiesłowowe określa się jako równoważniki