CCF20130608005

144 Behawioryzrn i fenomenologia

sposobów poznania w odpowiednich proporcjach w stosunku do pozostałych dwóch; aby nauka o zachowaniu była na zadowalającym poziomie, te trzy modele poznania muszą przeplatać się w sposób adekwatny i właściwy.

Chciałbym wtrącić tu małą dygresję, aby wykazać - poprzez analogię, że psychologicznie dojrzała osoba, podobnie jak dojrzała nauka, posługuje sie trzema sposobami poznania jako zintegrowaną strukturą. Dojrzała osoba ufa swoim ifolwTakIćżeniom^ar^naczemom i hipotezom, które formułuje na ich podstawie, Tworzy i sprawdza niezwykle istotne dla życia hipotezy na podstawie empatycznych związków ze znaczącymi osobami w swoim życiu, Dostrzega, że wszystkie hipotezy podlegają najbardziej surowym testom w obiektywnym świecie i że, podobnie jak dobry naukowiec, pozostaje otwarta oraz nastawiona na odbiór, doświadczeń potwierdzających lub zaprzeczających jej wstępnie sformułowanym hipotezom. Tak więc psychologicznie zdrowa osoba jest otwarta zarówno na doskonalsze rozróżnianie znaczeń swoich wewnętrznych doświadczeń, które sprawdzają i precyzują jej hipotezy, jak i na bogatsze źródła formowania i sprawdzania hipotez, które istnieją w innych osobach; także na testowanie hipotez w rzeczywistych zdarzeniach w realnym święcie. Ale to tylko dygresja; chciałbym teraz powrócić do pewnych ograniczeń, które wiążą się z tymi trzema sposobami poznania.

Mam nadzieję, że jasno przedstawiłem pogląd, iż nie ma niezawodnej drogi do uzyskania naukowej pewności. Dr Polanyi zwrócił mi uwagę, że „każda droga prowadząca do uzyskania wiedzy jest ryzykowna”. Bez względu na to, jaki sposób dotarcia do prawdy wybierzemy w naukach behawioralnych, to osiągnięcie jej nie będzie z tego właśnie sposobu wynikać w sposób automatyczny. Nie istnieje taka rzecz jak „naukowa metodologia’¹, która nas w sposób pewny i bezpieczny doprowadzi do celu.

Jestem przekonany, że historia ostatnich lat pokazała nam poważne ^błędy] które popełniliśmy, kiedy próbowaliśmy użyć jednego z tych spo-sobów^znania bez odniesienia do pozostałych. Tale Więc behawioryści często odbierąją^samych siebie jako ludzi posługujących się jedynie obiektywnymi sposobami poznania i spostrzegających inne sposoby jako godne pogardy lub, w ostateczności, całkowicie bezużyteczne dla rozwoju nauki. Z drugiej strony, niektórzy współcześni egzystencjaliści wydają się pochłonięci pasją odrzucania obiektywnych sposobów poznania, opierając się całkowicie na warstwie subiektywnej i fenomenologicznej.

Innego typu błąd popełniamy, kiedy mieszamy lub porównujemy z sobaie-trzv rodzaje poznania. Absolutnie konieczne jest dokładne określenie, jakim rodzajem poznania posługujemy się w konkretnym momencie albo przedsięwzięciu. Poważne problemy mogą się pojawić, gdy _gu-^ . himv drogę, którą obraliśmy, albo próbujemy w taki sam sposób trakto- n. wać wiedzę pochodzącą z tych trzech źródeł. W ogromnej liczbie prac z żalcresu psycholofii terfdrugi błąd pojawia się zaskakująco często.

Wygląda na to, że nowa, trzecia siła w psychologii spełni pokładane nadzieje, gdyż najprawdopodobniej będzie ona chętnie stosować wszystkie trzy drogi poznawania^dzięki czemu rozwinie, wzbogaci Tpogłębi naszą naukę. Wydaje się, że jej przedstawiciele niejobawiaja-sie-bdwołań do własnej subiektywności jako jawnie wyrażonej podstawy ^woich hipotez. Opierają się one bardzo zdecydowanie na „poznaniu interpersonalnym”, jako na znacznie bogatszej metodzie pogłębiania wiedzy o naturze, człowieku i,jego kondycji niż metoda obiektywna, umożliwiająca jedynie zewnętrzne zbliżenie do problemu. Prawdopodobnie to jedna z najbardziej znaczących zalet tej trzeciej siły. Przedstawiciele jej dostrzegają również duże znaczenie obiektywnego sposobu poznawania w jego właściwym miejscu, czyli w jednej z ostatnich faz badania naukowego. Wierzę zatem, że ich dociekania psychologiczne będą miały znaczący wpływ, i chciałbym teraz powiedzieć, jak ten wpływ widzę.

KONSEKWENCJE

POSZERZENIE GRANIC NAUKI

Jedną z głównych konsekwencji tego psychologiczno-eg/.ysiencjal-nego trendu jest fakt,.że psychologia stanic się nauką głębszą i obejmującą szerszy zakres zagadnień. Bez wątpienia są zwolennicy tego nurtu, którzy żywią nadzieję, że ten nowy punkt widzenia zastąpi behawioryzm, ale - moim zdaniem - to wysocejmepbżątlane i nieprawdopodobne. Wie-fzęj że oznacza to uwzględnienie i zachowanie tego, co behawioryzm wniósł do psychologii, przy jednoczesnym wyjściu poza wyznaczone przez ten kierunek granice, Umożliwi to psychologii koncentrowanie się nie tylko na ludzkim zachowaniu, lecz także na osobie, zarówno z perspektywy obserwatora, jak i obserwowanego. Psychologowie zrozumieją podobnie jak musieli to zrobić fizycy, żc „jako istoty ludzkie, nieuchronnie musimy patrzeć na świat z perspektywy tkwiącej w nas samych i mówić o tym, używając języka ukształtowanego przez wymagania stawiane kontaktom międzyludzkim. Jakakolwiek próba wyeliminowania naszej perspektywy z obrazu świata musi prowadzić do absurdu” (21,