CCF20120517039

151

nie traktujemy z uśmiechem i kochamy, to dlaczego w stosunku do drugiej płci nie miałaby natura postępować tak samo? Jedna jest tylko tajemnica zabezpieczenia człowieka przed zepsuciem, a mianowicie ochrona jego serca przed słabościami. Możemy się spodziewać, że teatr w dużym stopniu spełni to zadanie. ^aOn to wielkiej rzeszy głupców wciska do ręki zwierciadło i zawstydza tysiączne ich odmiany skuteczną drwiną. Co zdziałał poprzednio przez wzruszenie i strach, sprawia tutaj (może szybciej i niezawodnie]) przez żart i satyrę. Gdybyśmy chcieli przeprowadzić ocenę komedii i tragedii według skuteczności działania każdej z nich, doświadczenie przyznałoby może pierwszeństwo komedii. Drwina i wzgarda dotkliwiej rani dumę człowieka niż odraza jego sumienie. Nasze tchórzostwo cofa się przed okropnością, lecz ono właśnie wydaje nas na łup satyry. Prawa i sumienie chronią nas często przed zbrodniami i występkami, śmiesznostki wymagają własnego subtelniejszego organu, którego nigdzie nie wyćwiczymy tak skutecznie, jak w teatrze?Zezwalamy może przyjacielowi krytykować nasze obyczaje i nasze serce, z trudem jednak wybaczamy mu choćby jeden ironiczny uśmiechńNasze wykroczenia znoszą strażnika i sędziego, nasze wady z trudem znoszą świadka. Jedynie teatrowi wolno wyśmiewać nasze słabości, ponieważ oszczędza on naszą clrażliwość i nie wskazuje palcem winnego głupca. Nie potrzebujemy się rumienić widząc, jak opada nasza maska w jego zwierciadle, i w głębi serca wdzięczni jesteśmy za łagodne napomnienie.⁰

Ale jego wielkie pole działania bynajmniej się jeszcze na tym nie kończyPTe-atr jest czymś więcej niż każda inna publiczna instytucja państwowa: jest szkołą praktycznej mądrości, drogowskazem w życiu obywatelskim, niezawodnym kluczem otwierającym najtajniejsze zamki ludzkiej duszy. Przyznaję, że samo-lubstwo i zatwardziałość sumienia udaremniają nierzadko skuteczność jego działania, że jeszcze tysiąc występków ma czelność nie cofnąć się przed swym odbiciem w jego zwierciadle, że tysiąc dobrych uczuć na próżno usiłuje dptrzeć do zimnego serca widza - sam jestem zdania, że Harpagon²⁶ Moliera nie naprawił zapewne żadnego lichwiarza, że samobójca Beverley²⁷ niewielu swych kompanów wyleczył z odrażającej namiętności hazardu, że nieszczęśliwa historia zbójcy Karola Moorą²⁸ nie zapewni większego bezpieczeństwa na gościńcach. Ale jeśli nawet zakwestionujemy w ten sposób wielką skuteczność oddziaływania teatru, jeśli będziemy na tyle niesprawiedliwi, by ją w ogóle podać w wątpliwość, jakże ogromny będzie jeszcze i tak jego wpływ! Jeśli nawet nie sprowadza on do zera ani nie zmniejsza ilości występków, to czy przynajmniej nie poznaje nas z nimi? Jesteśmy zdani na współżycie z niegodziwcami i z głupcami. Musimy schodzić im z drogi albo ich spotykać, udaremniać ich zamysły albo im ulegać. Teraz już nas oni nie zaskoczą. Jesteśmy przygotowani na ich knowania. Teatr zdradził nam tajemnicę, jak ich wynaleźć i unieszkodliwić. Zerwał obłudnikowi przemyślną maskę, odsłonił sieć, którą omotał nas podstęp i intryga. Wydobył oszustwa i fałsz z zawiłych labiryntów i ukazał w świetle dziennym ich straszne obliczefUmierająca Sara²⁹ nie przerazi może ani jednego lubieżnika,

²⁶    Bohater tytułowy komedii Skąpiec.

²⁷    Bohater sztuki F.L. Schródera Beuerley oder der englische Spieler (Beverley, czyli gracz angielski), wzorowanej na sztukach E. Moore'a i Saurina.

²⁸    Bohater tragedii Schillera Zbójcy.

²⁹    Sara Sampson, bohaterka tytułowa tragedii Lessinga.