DSC09649

U    U PROWADZENIE DO I.EKTl'|n

spodobała sic moralna strona małżeństwa bohaterki z zabójcą własnego ojca. a także uchybienia natury estetyczno-literackiej, jakich autor miał sic dopuścić. Rozgorzał „spór o CAr/o"', który w historii literatury stal sie wydarzeniem nie mniej ważnym niż sama sztuka.

Impuls do narodzin sporu, trwającego przez cały rok 1637, obejmującego ponad trzydzieści różnej rangi głosów polemicznych, dala zapewne wypowiedź samego Corneille’a opublikowana pomiędzy premierą a datą wydania (Wn. a zatytułowana Ercuse a Ariste. Comeille oświadcza tani z dużą pewnością siebie:

Je s*tisfań> euseinbłe et peuple et courtisans.

Et mes vers en tous Iieux sont mes seuls partisans.

Par leur seule beaut ma plunie est estime.

Je ue ttó qu'a moi seuł toute ma renommee,

Et pense toutefois n^łavoir point de rival A qui Je fasse tort en le mutant d’egal.

[Zadowalani pospołu i lud, i dworzan, i wszędzie jedynie moje wiersze za mną przemawiają. tylko z racji ich piękna moje pióro cieszy się szacunkiem, rozgłos zawdzięczam wyłącznie sobie samemu, jednakże myślę, że nie uchybiam żadnemu rywalowi, traktując go na równi ze mną.]

W odpowiedzi Jean Mairet, jeden z wziętych podówczas dramaturgów, w marcu tego samego roku publikuje L’Auteur du vrai <Cid> espagnol a son traducteurfraiięais [Autor <Cyda> hiszpańskiego do francuskiego tłumacza]. gdzie oskarża Comeille’a o plagiat, a niedługo potem trzy inne painfłety. w tym Epitrefamiliere, w którym pojawia się sam Guillen de Castro. apelujący do Comeifle’a:

Ingrat! Rends - moi mon Cid jusąues au dernier niot.

Apres tu connaitras, Comeille deplumee.

Que Fesprit le plus vain est souvent le plus sot,

Et cpFenfin tu me dois toute ta renommee.

[Niewdzięczniku! Oddaj mi mego Cyda aż po ostatnie słowo. Potem dowiesz się, oskubana wrono, że umysł najbardziej próżny często jest najgłupszy i że w końcu to mnie zawdzięczasz całą swoją sławę.]

Comeille odpowiada rondem utrzymanym w podobnym stylu. Z pomocą Mairetowi przychodzi inny dramaturg i powieściopisarz, Georges

- Podstawowym źródłem jest praca A. Caste, La Querelle du Cid, Paryż 1898 (reprint w serii „Słatkine reprints'’, Genewa 1970).

3 Tekst wg wydania: Comeille, Oeucret compleles, prćface de R. Lebógue, presentation et notes de A. Stegmann, Paryż 1963, s. 671 („Lintegrale").

■* Tekst wg A. Couprie, Pierre Comeille, Le Cid, Paris 1989, s. 101 („Etudes Lit-teraires”).

de Scudery, ogłaszając pod koniec marca lub na początku kwietnia Obse-roations sur<Le Cid>, dokument poważniejszy od poprzednich publikacji, raczej satyrycznych niż merytorycznych. Tym razem jest inaczej, zarzuty są precyzyjne i poparte rzeczowymi, choć nie do końca, argumentami; sprowadzają się do pani prostych oskarżeń, począwszy od źle wybranego tematu i pogwałcenia reguł obowiązujących dramaturga, a na wysługiwaniu się nieswoim tekstem i niesłuszności pozytywnej samooceny skończywszy. Niemal dziesięć z czterdziestu stron Observations odnosi się do stylu, języka i wersyfikacji. Scudery dowodzi również, że Comeille dopuścił się zlekceważenia reguły prawdopodobieństwa i słynnych trzech jedności - czasu, miejsca i akcji. Nie jest to krytyka nieuzasadniona, bo przecież bohater dokonuje w podejrzanie krótkim czasie czynów niezwykłych, nie zaznając niemal ani chwili wytchnienia - dwa pojedynki przedzielone poważną bitwą, po której „odpoczywa”, opowiadając o swych przewagach. Wydarzenia, nie zachodzące w jednym miejscu, z trudem udaje się zaniknąć w przepisowych dwudziestu czterech godzinach. Przed zarzutem plagiatu natomiast właściwie żaden XVII-wieczny dramaturg nie był w stanie się obronić, dotyczy to także dwóch pozostałych wielkich autorów epoki - Moliera i Racine a: jedną z niepodważalnych zasad estetyki klasycznej było wszak naśladowanie. W przypadku Comeille’a podkreślić zaś należy zakres zmian w stosunku do sztuki De Castro, nie ilościowych, ale jakościowych, dzięki którym Cyd stał się dziełem zupełnie nowym. Średniowieczna historia, zaadaptowana przez teatr hiszpański, została tu nie tylko poddana nowym regułom (choć jeszcze niedoskonałym) porządkującym akcję; dramatycznemu konfliktowi przydana została - jakby ponad szczęśliwym rozwiązaniem właściwym dla tragikomedii - głębia psychologiczna pozwalająca odnajdywać mniej czy bardziej odległe paralele z tradycją antycznego dramatu i z rzymskimi historiami, przetwarzanymi przez autora Cyda w późniejszych, już regularnych tragediach |Horace - 1640, Cynna- 1642, Polieuktos- 1643).

Najpoważniejszy zarzut dotyczył jednak moralności głównej bohaterki, Ksymeny. Scudery potraktował ją niezwykle surowo: „bezwstydna”, „ojcobójczyni”, „potwór”, a lista tego rodzaju epitetów nie jest kompletna. Córka ma obowiązek boleć nad utratą ojca, a nie przyjmować jego zabójcę pod własnym dachem i w dodatku trwać w zamiarze poślubienia go. Trudno stanąć zdecydowanie w obronie Comeille a, ale trzeba przyznać, że to, co w Cydzie szokuje, jest jednocześnie tym, co spodobało się publiczności. Już niebawem podobanie się odbiorcy i wzruszanie go treścią dzieła (plaire et toucher) stanie się jedną z naczelnych zasad obowiązujących każdego pisarza klasycznego. Rozwiązanie przedstawione przez autora