DSC"77

38 Odmiany myślenia o edukacji

historycznymi stanowiskami juko konstytuującymi rodzaje pulsowania. „His-toryzm" łączy się z Diltheyowskim dążeniem cło opisania przeszłości z pozycji zewnętrznych, z oddzielaniem jej od własnej teraźniejszości badacza, od-dziclanicm dla obiektywnego jej rozumienia. Icmimu Justorycyzni “ używał K Popper dla określania takiego podejścia do historii, w którym lilozor czy socjolog rozumie prawa historycznego rozwoju przy założeniu, ze takie istnieją i na ich podstawie stara się przewidzieć dalsze wydarzenia Powyższe punkty widzenia odróżnić trzeba od „historyczności" objaśnianej hermcncuty-czme. łl.-G Gadamer przeciwstawi! się zarówno oświeceniowemu ideałowi wiedzy obiektywnej, jak i romantycznemu kontrastowaniu rozumu tradycji. Prowadząc spór z. Dilthcycm i nawiązując do Heideggera, ujął Gadamer historyc/ność jako uCilozoftczny pogląd na historię. Zdaniem Gadamera nie ma historii zewnętrznej wobec człowieka, gdyż on sam jest bytem historycznym, a badacz historii jest zarazem jej twórcą. W pojęciu ..doświadczenia historycznego" Gadamer odrzucił ideał autonomicznego podmiotu, bowiem podmiot nie jest zdolny do uwolnienia się od własnego uwikłania w historię. Oderwanie się od ..determinacji" nic jest możliwe, gdyż nic osiąga się uu-olnienia od przedzałożeń. Wiąże się to z rozumieniem. Gadamer ukazał taką strukturę rozumienia historycznego, w której absolutnemu roszczeniu do prawdy przeciwstawiono historyczną „względność" wszelkiej wiedzy ze wskazaniem na jej źródło, a jest nią historyc/ność samego poznającego podmiotu ^w.

Przypomniane punkty widzenia na historię jako kontekst dla tego. co należy do sfery wychowania, tworzą określone pola pulsowania kategorii kontekstowość.

Jnne jeszcze pola można wyodrębnić przez zwrócenie się do hcrmcncutycz mc opisanego doświadczenia. Ma ono jakby dwa wymiary historyczny i osobisty, one to stanowią pole wywołującego pulsowanie napięcia.

W doświadczeniu, jakie wypracowała nauka, chodziło o powtarzalność, a przynajmniej o wysiłek uzyskiwania akontckslowcj powtarzalności. Natomiast w doświadczeniu ujętym hermcncutycznic wszystko porządkuje się w nieprzewidziany sposób ..." i obowiązuje aż do nowego doświadczenia " Dopiero to, co nie zgadza się z naszym oczekiwaniem nazywa Gadamer ..doświadczeniem właściwym”⁶⁵. Nawiązując do Hegla mówi on o doświadczeniu jako ..samorealizacji sceptycyzmu" ⁶⁶ Takie doświadczenia świadomość robi sama z sobą. a jego wynikiem jest to. tż ten. kogo nazywamy doświad c/onym nie tylko stał się takim dzięki doświadczeniu, lecz jest otwarty na doświadczenie ⁰⁷. Doświadczony jest ktoś „radykalnie nicdogmatyc/ny", pre-dystynowany do tego, aby robić nowe doświadczenia i na nich uc/>ć się W tym doświadczenie zawiera wiele zawiedzionych nadziei jako jedyną drogę nabywania doświadczenia ^M. Pulsowanie kontekstowośd Objtwia się tuta; tak. ze jedno doświadczenie staje się kontekstem dla innego.

YqU ^^

„Pulsujące kategorie" jako wyznaczniki mapy... 39

Jeszcze jedno pole pulsowania omawianej kategorii łączy się ze stosunkiem do tradycji, która oznacza nie tylko uznanie inności przeszłości, lecz też jej aktualny sens, to że obecnie ma ona coś do powiedzenia. Dostrzeganie roli tradycji z chęcią odcinania się od niej tworzy możliwe pole pulsowania kategorii kontekstowość.

Wątek doceniania/pomijania tradycji jest szczególnie żywy we współczesnej edukacji. Do tradycji rodzimej zwracamy się rzadko, można natomiast zaobserwować chęć i próby naśladowania obcych wzorów / pomijaniem różnic w tradycji i z akontekstowym przenoszeniem ich na nasz grunt. Dotyczy to zachodnioeuropejskich i amerykańskich rozwiązań edukacyjnych, jakie wyrosły z odmiennego niż nasz etosu pracy, innego typu duchowości, innej relacji między władzą a jednostką; w kulturowo odmiennych światach rozwiązania owe nic oznaczają lego samego. Oscylowanie między dostrzeganiem odmiennych tradycji, a brakiem ich odróżniania wyznacza kolejne pole pulsowania kategorii „kontekstowość".

Polityczność jako pulsująca kategoria rozpina się w polu spolee/nej relacji między tym, co jednostkowe, a tym. co ponadjednosikowc w aspekcie władzy. Ma ona swoje prapodstawy w Arystotelesówskiej tezie o człowieku jako „zwierzęciu społecznym", gdyż wszyscy obywatele przynależą do państ-wa, oraz w Heglowskiej tezie o człowieku jako „zwierzęciu historycznym", gdyż przynależnym do instytucji społecznych, państwa i historii.

Aktualność tej kategorii dla naszej pedagogiki wiąże się z przemianą formacyjną; na powierzchni objawia się owa aktualność jako utożsamianie polityczności i upolityczniania, wartościowanego negatywnie, gdyż postrzeganego jako zło dawnych doświadczeń społecznych. / którymi można i należy zerwać. Stąd wywodzą się. nierzadko pojawiające się postulaty. odpolityczninnia wychowania, z czym łączy się nadzieja na „oczyszczenie" edukacji i uczynienie jej dziedziną wychowania człowieka „naprawdę wolnego".

Wobec takich przekonań, warto pokazać obecne pulsowanie kategorii polityczność upolitycznienie oraz zwrócić uwagę na wewnętrzną dynamikę samego fenomenu polityczności.

Upolitycznianie objawia się naciskiem wywieranym przez jedną grupę społeczną na inne dla powiększania zasięgu swojej władzy Miewa ono formy cywilizowane, bardziej ułożone, albo formy barbarzyńskie. / charakterystyczną dla nich bezwzględnością Jednakże owa forma staje się jakby drugorzędna wobec istoty upolityczniania a jest nią wywieranie presji Presja występuje zarówno wówczas, kiedy jedna grupa dominuje nad pozostałymi, jak i wtedy gdy wiele grup, nawet o silach dość wyrównanych, wzajemnie na siebie naciska. Cirupy społeczne, posiadające swoje ideologie jako systemy pi evo-nań, rywalizujące ze sobą, ciągle walczą o akceptację i jest to natuialny stan życia społecznego i pulsujących stosunków między grupowych