img003 (4)

Tradycja na infostradzie

„W słowniku badań nad społeczeństwem i kulturą słowa ‘tradycja’ i 'tradycyjny* należą do powszechnie używanych terminów"⁷, zanotował Edward Shils. Dzieje się tak z tej racji, że wszystko w kulturze ma swoją przeszłość. To, co istnieje obecnie, co teraz funkcjonuje i co angażuje współczesnych, jest w takiej czy innej mierze pozostałością, wykorzystaniem albo przeróbką czegoś istniejącego już wcześniej. Przeszłość, pamięć, tradycja - w różny sposób opisujące nasz stosunek do tego, co minęło - sprawiają, że nowości cx nihilo spotyka się chyba wyłącznic w prozie futurologicznej. W „żywych stanach kultury” bowiem zawsze daje się ujawnić jakąś ciągłość, jakiś rodzaj wynikania; wszystko ma swój matecznik, swoich protoplastów i swoje pierwsze ja-skólki-zapowicdzi. Shils namawia do tego, by zerwać z perspektywą tu i teraz, by wykroczyć poza krótkie, ciasne sekwencje czasowe. Czy te trafne skądinąd uwagi amerykańskiego socjologa mają jednak zastosowanie w zajmującym mnie temacie? Czy da się coś sensownego powiedzieć - i co można powiedzieć - posługując się terminem ‘tradycja’ i ‘tradycyjny’ w odniesieniu do globalizacji? Gdzie na „transnarodowej scenie”, wewnątrz „społeczeństwa sieciowego", pędzącego po „informacyjnej superautostradzie" poszukiwać trwałości, wartości przekazywanych z pokolenia na pokolenie, słowem tego, co potocznie określa się mianem tradycji?

W swej klasycznej dzisiaj analizie pojęcia kultury Alfred L. Kroeber i Clydc Wuckhohn wyodrębnili typ definicji kładących największy nacisk na problematykę dziedzictwa i tradycji*. Przywołani przez nich antropologowie - tacy jak Snpir, Malinowski, Lowic, I.inton, Park i Rur-gess - stwierdzali, że kultura jest „odziedziczonym zespołem praktyk i wierzeń”, „całością społecznej tradycji”, „dziedzictwem społecznym”,

E. Shils, Tradycja. przcł J. Sutki, u-. Tradycji i nouncznność. u->h J Kurczewska, J. Szacki, wstęp j. Suiki, Wrsuwa 19W. s. 31.

" A L. Kioebcr, C. Kliickhohn, Culturc. A Critical Rtrinr ojConccpts and Dcjir.i nom, „Paper* of the Pteabody Muvetmi of American Archeolog)' and Ethnology", 1952, vol.XLVn, no l.s. 47-49.

78 PREFABRYKAGA TRADYCJI. PROMOCJA DZIEDZICTWA

a „obejmuje odziedziczone wytwory, dobra, procesy techniczne, idee, zwyczaje i wartości". Po z górą 50 latach, które minęły od opublikowania ich artykułu, zarówno pojęcie kultury, jak i tradycji wymaga na pewno innego już spojrzenia. Zmianą o charakterze fundamentalnym było wyjście tych pojęć poza granice profesjonalnego słownika akademickiej antropologii i stanic się elementem debat ogólnospołecznych, także w ramach tych społeczeństw, które poprzez te dwa pojęcia badacze dotąd opisywali. Marshall Sahlins w swoim głośnym tekście pisał o Kay-apo żyjących w tropikalnych lasach Brazylii. Posługujący się dotychczas wyłącznie językiem rodzimym, tubylcy pod koniec lat 80. XX wieku zaczęli mówić o c ul tum! I podobnie rzecz ma się na całym świecie: Tybe-tańczycy i Hawajczycy, Kwakiutlowie i Inuici, Kazachowie i Mongołowie, mieszkańcy Bali i Kaszmiru, „wszyscy oni odkryli dziś, że posiadają ‘kulturę’. Przez wieki mogli się bez niej obywać. Ale dzisiaj - zauważa Sahlins - pewien Nowogwinejczyk oświadczył antropologowi: Gdybyśmy nie mieli kastom, bylibyśmy podobni do białego człowieka”*. Wydaje się, że trudno znaleźć inne pojęcie z zakresu intelektualnego woka-bularza jakiejkolwiek nauki, które zrobiłoby tak oszałamiającą karierę. Bez wątpienia, koncepcja kultury jest zglobalizowana.

Bardzo podobnie stało się z pojęciem tradycji, 'lak jak większość społeczeństw przez większość historii doskonale radziła sobie bez pojęcia kultury, tak też tradycja długo nic zaprzątała im głów. Ludzie nic znali swojej tradycji, lx» po prostu w’ niej żyli. przychodziła ona bez uświadomienia. Skoro wiadomo było, jak żyć, nie istniała potrzeba używania słow-a tradycja: jest jak jest, tłumaczono badaczom niczym dzieciom, i jak być musi. Ostatnie dekady ubiegłego stulecia doprowadziły jednak do tego, że tradycja znalazła się na ustach wszystkich; parafrazując Sahlinsowskiego Nowogwinejczyka można by powiedzieć, że społeczeństwa ludzkie doszły do w niosku, że lx-z tradycji nie byłyby sobą. Globalne rozprzestrzenianie się tego pojęcia odbywało się w specyficznych warunkach, które przed laty świetnie dostrzegł Jerzy Szacki:

'* M. Sahlins, Goodhye to Trittei Tropet. Eihnograpby in t!x- Context of Modem World Hiitorj, Journal of Modem 11 istoty" 1993, voL 63, s 19.

Tradycia-na infostradzie 79