img003 (4)

Tradycja na infostradzie

„W słowniku badań nad społeczeństwem i kulturą słowa ‘tradycja* i 'tradycyjny* należą do powszechnie używanych terminów’*⁷, zanotował Edward Shils. Dzieje się tak z tej racji, że wszystko w kulturze ma swoją przeszłość. To, co istnieje obecnie, co teraz funkcjonuje i co angażuje współczesnych, jest w takiej czy innej mierze pozostało ścią, wykorzystaniem albo przeróbką czegoś istniejącego już wcześniej. Przeszłość, pamięć, tradycja - w różny sposób opisujące nasz stosunek do tego, co minęło - sprawiają, że nowości ex nibilo spotyka się chyba wyłącznic w prozie futurologicznej. W „żywych stanach kultury" bowiem zawsze daje się ujawnić jakąś ciągłość, jakiś rodzaj wynikania; wszystko ma swój matecznik, swoich protoplastów i swoje pierwsze ja-skólki-zapowiedzi. Shils namawia do tego, by zerwać z perspektywą tu i teraz, by wykroczyć poza krótkie, ciasne sekwencje czasowe. Czy te trafne skądinąd uwagi amerykańskiego socjologa mają jednak zastosowanie w zajmującym mnie temacie? Czy da się coś sensownego powiedzieć - i co można powiedzieć - posługując się terminem 'tradycja' i ‘tradycyjny* w odniesieniu do globalizacji? Gdzie na „transnarodowej scenie", wewnątrz „społeczeństwa sieciowego", pędzącego po „informacyjnej superautostradzie" poszukiwać trwałości, wartości przekazywanych z pokolenia na pokolenie, słowem tego, co potocznie określa się mianem tradycji?

W swej klasycznej dzisiaj analizie pojęcia kultury Alfred L. Kroeber i Clydc Kluekhohn wyodrębnili typ definicji kładących największy nacisk na problematykę dziedzictwa i tradycji*. Przywołani przez nich antropologowie - tacy jak Sapir, Malinowski, Lowic, I.inton, Park i Bur-gess - stwierdzali, że kultura jest „odziedziczonym zespołem praktyk i wierzeń", „całością społecznej tradycji", „dziedzictwem społecznym",

¹ E. Shils, Tradycja. pmł J. Sutki. w. TrjJ\<;j i mwocznmać. w>b J Kurczewska. J Szacki, wstęp j. Szatki. Warszawa 1984. *.31.

* A.L. Kroeber. C. Kluekhohn, Culture. A Critical Rtrirw of Con(rpH and Drftni nom, „Papers of the Pcabody Museutn of American Archeolog)' and Elhnology", 1952, vol. XLVII, no !.*. 47-49.

78 PRtrABDYKACJA TRAOYCH. PROMOCJA DZIEDZICTWA

« .obejmuje odziedziczone wytwory, dobra, procesy techniczne, idee, zwyczaje i wartości". Po z górą 50 latach, które minęły od opublikowania ich artykułu, zarówno pojęcie kultury, jak i tradycji wymaga na pewno innego już spojrzenia. Zmianą o charakterze fundamentalnym było wyjście tych pojęć poza granice profesjonalnego słownika akademickiej antropologii i stanic się elementem debat ogolnospołecznyeh, także w ramach tych społeczeństw, które poprzez te dwa pojęcia badacze dotąd opisywali. Marshall Sahlins w swoim głośnym tekście pisa! o Kay-apo żyjących w tropikalnych lasach Brazylii. Posługujący się dotychczas wyłącznie językiem rodzimym, tubylcy pod koniec lat 80. XX wieku zaczęli mówić o cultura\ 1 podobnie rzecz ma się na całym świede: Tybe tańczycy i Hawajczycy, Kwakiutlowie i Inuici, Kazachowie i Mongołowie, mieszkańcy Bali i Kaszmiru, .wszyscy oni odkryli dziś, że posiadają ‘kulturę’. Przez wieki mogli się bez niej obywać. Ale dzisiaj - zauważa Sahlins - pewien Niwoguinejczyk oświadczył antropologowi: Gdybyśmy nie mieli hutom, bylibyśmy podobni do białego człowieka"’. Wdaje się, że trudno znaleźć inne pojęcie z zakresu intelektualnego woka-hularza jakiejkolwiek nauki, które zrobiłoby tak oszałamiającą karierę. Bez wątpienia, koncepcja kultury jest zglobnlizownna.

Bardzo podobnie stało się z pojęciem tradycji. Tak jak większość społeczeństw przez większość historii doskonale radziła sobie bez pojęcia kultury, tak też tradycja długo nic zaprzątała im głów. Ludzie nie znali swojej tradycji, bo po prostu w niej żyli. przychodziła ona bez uświadomienia. Skoro w iadomo było, jak żyć, nie istniała potrzeba używania słowa tradycja: jest jak jest, tłumaczono badaczom niczym dzieciom, i jak być musi. Ostatnie dekady ubiegłego stulecia doprowadziły jednak do tego, że tradycja znalazła się na ustach w-szystkich; parafrazując Sahlinsowskiego Nowogwinejczyka można by powiedzieć, że społeczeństwa ludzkie doszły do wniosku, że bez tradycji nie byłyby sobą. Globalne rozprzestrzenianie się tego pojęcia odbywało się w specyficznych warunkach, które przed laty świetnie dostrzegł Jerzy Szacki:

* M, Sahlins. (Joodbye to Truta Tmpa. litbnografd') in tbe Contnl of Modem World llótory, Journal of Moilcm I łistory" 1993, vol 63, s 19.

TftADYClATtA INFOSTRADZIE 79

r