IMG15

>6 JANUSZ TKUPINDA

obu stronach rozpoznano umieszczone naprzemiennie postaci proroków i apostołów, dalej byli męczennicy zestawieni z widniejącymi naprzeciwko Pannami mądrymi i głupimi. W zamknięciu chóru znajdowali się wyznawcy, biskupi i opaci z dominującym wyo6rażenjem Chrystusa Sędziego. Na empoize zachodniej namalowano przedstawienia związane z Sądem Ostatecznym.

Postaciom starotestamentowym towarzyszyła ponadto dekoracja kotarowa, a apostołom i prorokom architektoniczna. Nad malowidłami umieszczona była wspomniana już malowana inskrypcja konsekracyjna.

Ze względu na fragmentaryczność zachowania i ingerencje C. Steinbrechta wszyscy dotychczasowi badacze interpretując program malowideł ściennych postępowali z daleko idącą ostrożnością. Szczęsny Skibiński stwierdził ogólnie, że jest to przedstawienie historii świata od Starego Testamentu w części zachodniej do Nowego w części wschodniej. Historia ta obejmowała jego zdaniem jedynie dwa okresy: sub ifge i sub grat i a, z wyłączeniem dziejów antę legem. Zauważy! też, iż znaczna ilość miejsca zarezerwowana została dla królewskiego i heroicznego okresu dziejów Izraela ^{,a1 2}\ Historia ta, zataczająca krąg przez umieszczenie w partii zachodniej Sądu Ostatecznego, jest historią świętą, realizuje się w niej boski plan Zbawienia, w którym miejsce „Kościoła walczącego" (Syjon) zajmuje „Kościół triumfujący" (Jerozolima).

Nad gzymsem okiennym znalazł swoje miejsce główny trzon rzeźbiarskiej dekoracji wnętrza kaplicy, czyli monumentalny zespół osiemnastu rzeźb, ustawionych na konsolach, wychodzących z rzeczonego gzymsu. Posągi potraktowane zostały jako części podpór sklepiennych. Półośmioboczne służki z kapitelami o roślinnej dekoracji tworzą nad rzeźbami architektoniczną formę baldachimów. Figury optycznie wkomponowane są w konstrukcję sklepienia, niejako ję podpierając. We wschodnim zamknięciu chó-ru znajdują się postaci Chrystusa, św. Jana Chrzciciela, apostołów Jana i Piotra; na ścianie północnej w kierunku zachodnim: figury czterech nierozpoznanych apostołów, Synagogi, Eklezji i św. Kataęzyny;_ną Śęigmepołudniówej^ sześciu, nierozpoznanych apo-st^ów^ozjijfimpoznAOej _święjej, Między Eklezją a Synagogą_w_ciągu przedstawietjjnalarskich umieszczono postać Chrystusa, którą wiązać, rączej należy z programem dekoracji rzeźbiarskiej¹⁰³.

nera von Orscln Oba rozwiązania nie wydają się zbyt prawdopodobne.

^,M S. Skibiński, Kaplica . (jak w przyp. 36), s. 160 I n.

Konsole, na których rzeźby stoją są również ozdobione reliefową dekoracją, przedstawiającą sceny torturowania postaci ludzkich przez stwory małpo-podobne (diabły?). Widać tam trzynaście postaci koronowanych i dwóch mężczyzn bez elementów ideńtyflkującyćHT biskupa z mitrą, kapłana, mnicha z tóhsurą. Ich twarze i ciała wyrażają emocje, ból i strach¹⁰³. Konsole ze względu na ekspresję swych zdobień są silnym kontrastem w stosunku do pełnych spokoju ustawionych na nich figur, stanowią jakby odrębny świat, co ważne jest dla ich interpretacji. Ważnym elementem architektonianej dekoracji wnętrza są też zworniki. Najważniejszy jest potężny zwornik przedstawiający tronującą Marię z Dzieciątkiem, umieszczony w zwieńczeniu prezbiterium. Wiemy o jeszcze jednym tylko, podobnym i zawierającym tarczę z krzyżem ¹⁰\ Miał on znajdować się obok zachowanego pierwszego.

Znaczenie postaci wmontowanych w konstrukcję sklepień kaplicy jest czytelne: to symboliczne odwołanie się do struktury Kościoła opartego na apostołach, gdzie kamieniem węgielnym jest Chrystus^ Program ten poszerzony został o św: Jana Chrzciciela, postaci Eklezji i Synagogi oraz dwje święte (Katarzyna i prawdopodobnie Barbara). Synagoga i Eklezja to ukazanie przejścia od Starego Testamentu do Nowego, w którym starotescamentowę treści znalazły swoje dopełnienie¹⁰⁶. Nic ma tu tak drastycznego zróżnicowania obu niewiast jak to obserwujemy w dekoracji Złotej Bramy (zob. dalej). Jak już stwierdzono, różnica w ekspresji między konsolami a stojącymi na nich rzeźbami wymusza dualistyczne ich traktowanie i narzuca wręcz skojarzenie z augu-styńskim podziałem na ci v Has Dei i ciuiias terre-na^]07. Królestwo Chrystusa zostało przeciwstawione rzeczywistości zdominowanej przez szatana. Augu-styńska interpretacja wystroju rzeźbiarskiego kaplicy NMP zbieżna jest z zawartością kroniki Dusbur-ga. Identyfikację augustyńskich treści w kronice zawdzięczamy Stefanowi Kwiatkowskiemu¹⁰⁸², choć trzeba tu zauważyć, że w zasadzie cała myśl średniowiecz-

1

^w> B. Sehmid, Die Marienburg... (jak w przyp: 12), s. 30; S. Skibiński, Kaplica... (jak w przyp. 36), s 167 i n.

¹⁰⁴ B. Sehmid, Die Marienburg... (jak w przyp. 12), $- 30.

2

^w Informację podaję za B. Schmidem. Die Marienburg... (jak w przyp. 12), 5.31. który użył sformułowania „Ordensschiid". Herbem zakonu krzyżackiego było przedstawienie Marii z Dzieciątkiem, tu jednak należy domyślać się. że chodzi o tarczę z czarnym krzyżem na białym polu.

^IM S. Skibiński, Kaplica, (jak w przyp. 36). 5. 167. ^m Ibidem, ś. 170 i n,

3

^l0" S. Kwiatkowski, Zakon... (jak w przyp. 82), s. 34 i n.