IMG07

18

JANUSZ TKUPINIM

Jakubowska w erudycyjnej monografii Złotej Bramy’⁰ Określenie czasu powstania zamku było dla niej pomocne w datowaniu wymienionego wejścia do kaplicy Najświętszej Marii Panny. Autorka zakwestionowała jednak możliwość istnienia pierwszej, drewnia-no-ziemnej warowni krzyżackiej poprzedzającej zamek murowany. Jej zdaniem „przeczy temu Ic^ika faktów budowlanych Zamku Malborskiego z jednej strony, a z drugiej - świadomość wznoszenia przez Krzyżaków murowanych zamków w Prusach od połowy XIII w. i nasilenia tej działalności w ostatniej ćwierci tego wieku". Uznała, że skrzydło północne powstało wiatach 1279-1282⁴⁰. Swoich „historycznych" rozważań nie poparła jednak- żadnymi dowodami, cq podważa ich wiarygodność.

Podkreślił to Sławomir Jóźwiak w swojej krótkiej polemice ze wspomnianą autorką⁴¹. Poparł on w całej rozciągłości opinię J. Powierskiego, a ostatnio uczynił to także, analizując genezę miasta Malborka. Wiesław Długokęcki^{1 2 32}. Trzeba tu dodać, że podobnego zdania co B. Jakubowska (zgoda co do chronologii, ale budowa od razu zamku murowanego) są wszyscy zajmujący się ostatnio Zamkiem Wysokim badacze architektury, z Kazimierzem Pospiesznym na czele⁴³.

Analizując skąpy zasób źródeł dotyczących początków zamku malborskiego i przedstawiając stan badań skłonni jesteśmy przychylić się do poglądu Jana Powierskiego. Jego koncepcja likwiduje bowiem zarysowaną wyżej i jak się wydaje pozorną sprzeczność w przekazach źródłowych. Uznajemy więc przede wszystkim rok 1279 za datę przeniesienia konwentu zantyrskiego do Malborka. Konwent zamieszkał zapewne w prowizorycznych warunkach, być może w obwarowanej budowli drewniano-ziemnej. Nic nie wskazuje na to, żeby zamek murowany już istniał. W 1279 r. lub na krótko przed tą datą rozpoczęła się prawdopodobnie budowa dzisiejszego Zamku Wysokiego, choć również na to nie ma żadnych dowodów. W każdym razie budowa zamku murowanego

** B.Jakubowska, Złota Brama... (jak w przyp. 14), s. 12 i n.

⁴⁰    Ibidem, s. 14.

⁴¹    S. Jóźwiak, Uwagi nad dotacją... (jak w przyp. 14), s. 41>--418, szczególnie, s. 415 i n

° Wiesław Długokęcki, Elita władzy miasta Malborka w średniowieczu, Malbork 2004, s. 23-30.

Por. mJn. Kazimierz Pospieszny, Gotyckie krużganki Zamku Wysokiego w Malborku. Zagadnienia rekonstrukcji farmy architektonicznej na tłe dziejów budowy krzyżackiego domu konwentualnego do około 1300. |w;J Zahytkoznawstwo / konserwatorstwo. Materiały ze zjazdu absolwentów UMK w Toruniu, Toruń 14-15 XI1985. red. Szczęsny Skibiński, Warszawa 1987, s, 79-101.

ze względu na konieczność zapewnienia warunków życia religijno-wspólnotowego konwentu musiała rozpocząć się od skrzydła północnego. Tam bowiem znajdowały się refektarz i kaplica, ale swoje miejsce musiały znaleźć również dormitorium i szpital.

Wiele wskazuje, iż budowę podjęto bardzo szybko, skoro w 1296 roku w Malborku gościł wielki mistrz Konrad vpn Feuchtwangen. W dokumencie z.31 stycznia 1296 r. występują osoby asystujące mu w wydaniu dokumentu. Są to: Meinhard von Querfim - mistrz krajowy pruski. Johann von Alvens-leben, zwany Sachse - komtur krajowy chełmiński ,_a Konrad von Babenberg - szatny, Hcnryk‘von Wilno-we - komtur malborski, komtur gaidzlądzki Gunther von Schwarzburg oraz komtur tlzierzgoński Korfrad Sack i wielu innych⁴⁴. Bez popełnienia większego błędu można założyć, iż budowa zamku murowane-² .go była wtedy na tyle zaawansowana, że mógł on j pomieścić oprócz konwentu również wielkiego mistrza 7 orszakiem i służbą oraz wymienionych wyżej urzędników ze służbą. Pewne jest, że przynajmniej interesujące nas szczególnie skrzydło północne, jako pierwsze wzniesione, już stało.

Pierwsloa (arna architektoniczna skrzydła północnego

W cym miejscu należy postawić pytanie o rozplanowanie skrzydła (pomieszczenia) i jego pierwotną formę architektoniczną. W tej sprawie główny głos w dyskusji należy oddać badaczom architektury, posługującym się własnymi metodami badawczymi.

Conrad Steinbrecht lokalizował na głównym piętrze trzy pomieszczenia (patrząc od wschodu): kaplicę, Zwiscbenraum, które identyfikował z archiwum oraz Kapitularz. Do kaplicy prowadziła osadzona w pierwotnym murze Złota Brama. Pomieszczenia łączył krużganek przykryty drewnianym stropem. Między kondygnacją główną a gankami obronnymi leżały według zasłużonego malborskiego konserwatora „nur speicherartige Baikenbóden”⁴³. Pogląd ten podzielali Karl Heinz Clasen⁴⁶ i Bernhard Schmid⁴⁷. W nowszych badaniach formą krużganku .zajął się Kazimierz Pospieszny. Jego zdaniem „komunikacja na poziomie pierwszego piętra odbywała się za pomocą

1

⁴⁴    PrUB, Bd. 1. 2, nr 654.

⁴⁵    C. Sicinbrcchi. Die Baukunst.... Bd. U (jak w przyp. 23), s. 91 i n.

2

Karl Heinz Clusen, Die miuelatterłicbe Kunst im Gebiete des Deutschordensstaates Preussen, Bd. 1. Die Burgbauien, Konigs-berg 1927, i. 53.

3

B. Schmid, Die Matienbwg... (jak w przyp. 12). ś. 19.